دیدی من – کەنار قەرەداخی
كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئیسرائیل لە جۆزەردانی ٢٠٢١، سەرجەم دەستنووسەكانی نوسەری چیكی-یەهودی بۆ یەكەمجار بە ئۆنلاین بڵاوكردەوە، پێشكەشی كلتوریی جیهانی ئەدەبیات كرد. بەجۆرێك كە هەموو جیهان بتوانن تەماشای بكەن و بیانخوێننەوە. وتەبێژی كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئیسرایل ئاماژەی بەوەدا كە دۆكۆمێنتەكان هەزارەها پەڕەی نوسراو بە دەستنووسی نووسەر و سكێچ، نامە، چیرۆك و پۆستكارت لەخۆدەگرێت، كە پاش مەرگی ماكس برۆدی هاوڕێی تەمەنی لە ساڵی ١٩٦٨ بەشێك لە كار و دەستنووسەكانی دزەی پێكرابوویە وڵاتانی ئەوروپی و هەندێكیان فرۆشرابوو، هەندێكی دیكەی لە بانكی پارێزگاری لەشاری زیورخی سویسری پارێزرابوو. چیدی ئیسرایل بێدەنگ نەبوو بە بڕیاری دادگا داوای گێڕانەوەی پاشماوەی دۆكۆمێنتەكان كرد و توانی سەركەوتن بەدەست بهێنێت و بەشانازییەوە بیخاتە بەر چاوی خوێنەران.
پرۆسەی گێڕانەوەی كۆدەستنووسەكانی فرانتز كافكا بۆ كتێبخانەی نێودەوڵەتی لە ئیسرائیل
دوای زیاتر لە دە ساڵ ناكۆكی و ململانێ و پێكداهەڵچوون لەسەر دۆسییەی دۆكۆمێنتەكانی فرانتز كافكا، دواجار كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئۆرشەلیم دەسنووس و دۆكۆمێنتەكانی نوسەری بۆ گەڕێنرایەوە.
كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئیسرائیل تاكو ساڵی ٢٠١٩، تەنها بەشێك لە دەستنووس و بەرهەمە بڵاونەكراوەكانی نووسەری یەهودی بە ڕەگەز چیكی فرانتز كافكا )١٨٨٣-١٩٢٤) پێشكەشكردبوو بە خوێنەران. پاش هەوڵدان و ناكۆكییەكی بەردەوام و گرتنەبەری ڕێكارە یاساییەكان لەگەڵ وڵاتی ئەڵمانیادا، كە تیایدا داوای تەواوكەری دەستنووس و بەرهەمەكانی نوسەریان دەكرد، كە ئەڵمانیاش خۆی بە خاوەنی دەزانی وەك نوسەرێكی ئەڵمانیزمان. هەڵبەتە دۆكۆمێنتەكان بریتیبوون لە )نامە، دەستخەت، سكێچ و وێنەی كێشراو لەلایەن نوسەرەوە( كە لە بانكی پارێزگاری لە شاری زیورخی سویسرا پارێزراوبوو. ئەم دەستنووسانە لەلایەن ماكس برۆدی هاوڕێی كافكاوە پارێزراوبوون، كە داوای لێكردبوو كە دوای مردنی سەرجەمیان بسوتێنێت. بەڵام برۆد بە پێچەوانەی داواكارییەكەی كافكاوە، بەشێكی زۆریان بڵاودەكاتەوە كە جوڵەیەكی گەورە دەخاتە ئەدەبیاتی جیهانەوە و نوسینەكانی ناوبانگیی جیهانی فراوانتر كرد.
هەڵبەتە ماكس برۆد لە سەرەتاكانی ناوەڕاستی سەدەی بیستەكاندا لە نوێنەری ئەدەبیاتی پراگ و نوسەرە ئەڵمانیزمانەكاندا ڕۆڵێكی گرنگی بینووە. لە دوای كۆچی دوایی ماكس برۆد ئیسرائیل دەنگی هەڵبڕی و داوای گەڕاندنەوەی بەشیك لەو دۆكۆمێنتانەی دەكرد كە لە دوای كۆچی دوای برۆدەوە كەوتبووە دەستیان هەروەها باس لەوەدەكرا كە بەشێك لەو بەرهەمانە لە مەزادی ئەدەبییدا فرۆشراون.
ناكۆكی لەسەر جانتاكەی ماكس برۆد
ئەو كاتەی كە ماكس برۆد لە دەست ناسیۆناڵ-سۆسیالیستەكان لەساڵی ١٩٣٩ لە پراگەوە بەرەو فەڵەستین هەڵدێ، لەگەڵ خۆیدا جانتایەك دەبات كە سەرجەم دەستنووس و كارەكانی كافكا لەخۆدەگرێت. برۆد تاكو كۆچی دوایی دەكات پارێزگارییان لێدەكات. لە دوای مردنی ئەم دەستنوسانە دەكەونە بەردەست سكرتێرەكەی بەناوی ئێستەر هۆفە، هۆفە بەشێك لە كارەكانی نووسەر دەفرۆشێت كە لە نێوانیاندا ڕۆمانی’’ دادگا’’ دەبێت كە بە دوو ملیۆن دۆلاری ئەمریكی دەفرۆشرێن لەلایەن ئەرشیفی ئەدەبیاتی مارباخەوە. بەشێكی تری لە بانكی پارێزگاری لە تەلئەبیب و سویسرا پاراستبوو. لەدوای مردنی هۆفە لەسالی ٢٠٠٧ ئەم بەرهەمە كلتورییە ئەدەبییە بۆ كچەكانی مانەوە، كە لە ئێستادا هەردووكیان لە ژیاندا نەماون.
لەسالی ٢٠١٦دا دادگای بالای ئیسرائیل بڕیاری دا بە گەڕانەوەی تەواوی دەستنوسەكانی كافكا بۆ كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئیسرائیل. بەهەمانشێوە پاش ماوەیەكی كەم لە دەرچونی ئەو بڕیارە دادگای سویسراش بڕیاری ڕەوای گەڕاندنەوەی دەستنووسەكانی كافكا كە لە بانكەكانی پارێزگاری لە شاری زیورخی سویسران بۆ ئیسرائیل دەركرد. لە جۆزەردانی ساڵی ٢٠١٩ ئەڵمانیا نزیكەی ٥٠٠٠ لاپەڕە و دەستنووسی كافكای گەڕاندەوە بۆ ئیسرائیل. ئەوەی شایەنی باسە ئەو دەستنوسانە دزرابوون و تیایاندا نامە و پۆسكارتی كافكا بوون كە بۆ ماكس برۆدی ناردبوو، هەڵبەت لە ماڵی ئیستەر هۆف دزرابوون لە تەلئەبیب نێردرابوون بۆ ئەڵمانیا لە بەشی ئەرشیفی ئەدەبیاتی مارباخ هەندێكیان خرابونە مەزادی فرۆشتنەوە.
هەزاران پەڕەو سكێچ و وێنەی كێشراو لەلایەن كافكاوە
لە زاری وتەبێژی بەشی ئەرشیفی كتێبخانەی نێودەوڵەتی ئیسرائیلەوە: “ئێمە كۆتا بەشی كار و بەرهەم و دەستنووس و سكێچەكانمان گێڕایەوە، كە ڕەنگە گرنگترین و تایبەترین بەشی دەستنوسەكان بن”.
لە مانگی خەرمانی ٢٠١٩ سەرجەم دۆكۆمێنتەكان ڕەوانەی ئیسرائیل كرانەوە، هەزارەها پەڕەی نوسراو، وێنە، پۆستكارت، نامە، سكێچ و دەفتەری تایبەتی كافكا كە هەوڵیدابوو فێرە نوسینی عیبری ببێت. سەبارەت بە سكێچەكانی وتەبێژەكە بە كۆمەڵە سكێچێكێ ئاسایی كرد، بەڵام بە دەركەوتنی ڕوویەكی دیكەی نوسەر باسیكرد و هیوای خواست كە لە ڕێگەی سكێچەكانییەوە زیاتر ئاشنای نوسەر ببین. ئاماژەشی بەوە كرد كە هەندێك جار ناتوانین بە كەسایەتی مرۆڤێك لەنێو دێڕە نوسراوەكاندا ئاشنا ببین بەڵام ڕەنگە لەڕێگەی كێشراوەكانییەوە، زیاتر لێوەی نزیك ببینەوە و بەهرەیەكی دیكەی نوسەر پەی پێبەرین.
لەنێوان دەستنوسەكاندا چەند چیرۆك و كورتەچیرۆكێك لەخۆدەگرێت كە كافكا بۆ برۆدی ناردبوو دڵنیا نەبوو لێیان و داوای ڕای ماكس برۆدی كردبوو، بۆ نمونە چیرۆكی “ئامادەكاری ئاهەنگی هاوسەرگیری لە لادێ”. لەهەمان ڕۆژدا وتەبێژەكە ئاماژەی بەوەدا كە لە داهاتویەكی نزیكدا سەرجەم بەرهەمەكان بە ئۆنلاین دەخەینە بەردەستی جیهان و پێشكەشی دەكەین.
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
