دیدی من
ئامادەکردن و وەرگێڕانی: شێنێ كه‌مال
لویس جۆزێفین بۆرژوا نووسه‌ر و وێنه‌كێش و په‌یكه‌رتاشى جیهانى، كاره هونه‌رییه‌كانى له ڕیزى هونه‌رى هاوچه‌رخدا داده‌نرێن، به‌شێكى زۆرى به‌رهه‌مه‌كانى تێكه‌ڵه‌یه‌كن له هونه‌رى فه‌ڕه‌نسى _ ئه‌مریكی. خانمه هونه‌رمه‌ندێکی لێهاتوو و به‌ناوبانگی جیهانىیە و له ٢٥\١٢\١٩١١ له پاریس _ فه‌ڕه‌نسا له خێزانێكى توندوتیژ و زۆردار له‌دایك بووه، خاوه‌نی باوكێكى شه‌ڕانى و دایكێكى داڕووخاو بووه، ئه‌مه‌ش ڕه‌نگدانه‌وه‌ى زۆرى له كاره‌كانیدا هه‌بووه.
سێ منداڵ بوون و لویس منداڵى دووهه‌می ماڵه‌وه بووە، له سه‌ره‌تاوه وه‌ك هه‌ر منداڵێكى ترى هاوته‌مه‌نى، خراوه‌ته به‌ر خوێندن و له كۆتاییدا ده‌چێته كۆلێژى وه‌رزش، پاشان بۆى ده‌رده‌كه‌وێت ژیانى به ئاڕاسته‌یه‌كى تردا دەڕوات، كۆلێژ جێ ده‌هێڵێت و ڕوو ده‌كاته دونیای هونه‌ر. هاوسه‌ره ئه‌مەریكییه‌كه‌ى كه ناوى (ڕۆبێرت گلدواتر) بوو پسپۆڕی له بوارى هونه‌رى جیهانى و مێژووى وڵاتاندا هەبوو، ئه‌مه‌ش پتر ڕێى بۆ لویس خۆش كرد تا به‌رده‌وام بێت له كاره‌كانى. لویس و هاوسەرەکەی پێكه‌وه كۆچ ده‌كه‌ن بۆ ئه‌مەریكا، هه‌رچه‌نده سه‌ره‌تا باوكه تووندڕه‌وه‌كه‌ى دژى ئه‌وه بوو شوو به پیاوێكى ئه‌مەریكی بكات، به‌ڵام ئه‌مه ڕێگر نه‌بوو چونكه لویس هه‌ر له منداڵییه‌وه دژى باوكهی وه‌ستابووه‌وه، باوكێك كه به‌رده‌وام سه‌رخۆش بوو، ئازارى دایكه غه‌درلێكراوه‌كه‌ى و خوشك و براكانى ده‌دا و له به‌رچاو لویس و خوشك و براكانىدا سێكسی ئەنجامدەدا، لویس جگه له خراپه و تووندڕه‌وى هیچی ترى لێ نه‌دیبوو. دایكیشی جگه له بێده‌نگى هیچ ده‌سه‌ڵاتێكى تری نه‌بوو.
ئه‌مانه و زۆرى تر كاریگه‌رى به‌رچاویان له‌سه‌ر ده‌روونی لویس هه‌بووه، سه‌رجه‌می قۆناغى منداڵی له پاریس لە فه‌ڕه‌نسا به ده‌رد و ئازارەوە به‌ڕێ كرد. ئەمانه‌ش هه‌موو له كاره‌كانیدا به ئاشكرا ڕه‌نگیان داوه‌ته‌وه، زۆر به ئاشكرا ڕق و تووڕه‌یی و نائارامی ئەو قۆناغەی ژیانی تێدا ده‌رده‌كه‌وێت.
له ته‌مه‌نێكى گه‌وره‌تره‌وه ده‌ست ده‌داته خوێندنه‌وه‌ى كتێبه‌كانى ده‌روونناسى جیهانى (سیگمۆند فرۆید) و تێكه‌ڵبوون به ده‌روون و جیهانى ناوه‌وه‌ى مرۆڤ. ساڵی ١٩٨١ باوكى كۆچى دواى ده‌كات، ئه‌وكات لویس له شارى نیویۆركى ئه‌مەریكا ژیانى به‌سه‌ر ده‌برد و سه‌رقاڵی كاره هونه‌رییه‌كانى خۆی بوو كه تا ئه‌وكات یه‌ك جار پێشانگەى بۆ كاره‌كانى كردبووه‌وه. به درێژایی ژیانى به‌رده‌وام بوو تاكوو له ته‌مه‌نى ٩٨ ساڵیدا له ٣١\٥\٢٠١٠ له ویلایه‌تى نیویۆركی ئه‌مریكا كۆچی دوایى ده‌كات، هه‌ر له‌وێش به خاك ده‌سپێردرێت. بەڵام لەڕێی کارە ناوازەکانییەوە ناوى دەچێتە ڕیزبه‌ندى هونه‌رمه‌ندانى هاوچه‌رخ و به‌هره‌دارانى سه‌ده‌ى بیست.
كاره‌كانى لویس بۆرژوا
لویس لە بواری وێنه‌كێشان، په‌یكه‌رتاشی و هونه‌رى ئیستالیشندا کاریکردووە. كاره هونه‌رى و په‌یكه‌ره‌كانى لویس له‌و كارانه‌ن له جیهاندا به كه‌می به‌رچاو ده‌كه‌ون، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا فره ده‌گمه‌ن و ناوازه‌ن، هه‌ریه‌كه‌یان ته‌عبیر له حاڵه‌تێكى مرۆڤ ده‌كات. لویس پابه‌ند نه‌بووه به قوتابخانه‌یه‌كى تایبه‌ته‌وه وه‌ك زۆرێك له هونه‌رمه‌ندانى پێش خۆى، به‌ڵكو ئازاد بووه و به ویستى خۆی به‌و شێوه تایبه‌ته‌ى ویستویه‌تى كارى تێدا كردووه، به‌ڵام ئه‌و ئیشانه‌ى به‌رچاومان ده‌كه‌وێت، ڕێبازه هونه‌رییەكانى وه‌ك سوریالیزم و مۆدێرنیزمى ڕه‌چاو كردووه و زۆر جاریش تێكه‌ڵى كردوون یان ئه‌شێ به بێ ویستى خۆى كه‌وتبێته ناویه‌وه.
ئه‌و حاڵه‌ته ده‌روونییه نائارامه‌ی له منداڵییه‌وه تێیدا گه‌وره بووبوو، له ڕێى هونه‌ره‌وه ده‌ری بڕیوه، ئه‌و كێشانه‌ى به سه‌ریدا هاتوون، ئه‌و ڕق و تووڕه‌ییه‌ی له منداڵییه‌وه به‌رامبه‌ر باوكى و جنێو و خراپه‌كارییه‌كانى له دڵى گرتبوو. هه‌میشه له ته‌نهایدا خه‌ریكی هونه‌ره‌كه‌ى بووه، كه‌س هاوكارى نه‌كردووه و تێكه‌ڵی كه‌س نه‌ده‌بوو. پێشانگەی كاره‌كانیشی یه‌كه‌مجار له نیویۆرك بوو له ساڵى ١٩٤٥ دواى جه‌نگی دووهه‌می جیهانى بوو، ئیتر له‌و كاته‌وه ناوبانگی ده‌ركرد، ئیشه‌كانى بوونه جێى قسه و باسی ڕه‌خنه‌گر و هونه‌رمه‌ندان و له دونیای هونه‌ردا شوێنى خۆی كرده‌وه. لەخوارەوە هەوڵدەدەین چەند هەڵبژاردەیەک لە گرنگترین کاری پەیکەرسازی ئینستالەیشن و وێنەکێشانی لویس بۆرژوا بخەینە بەر دیدی خوێنەران.
١) مامان ”جاڵجاڵۆكه‌ى دایك”
ئه‌م په‌یكه‌ره له دیارترین كاره‌كانى لویس بۆرژوایه، به ناوی جاڵجاڵۆكه‌ى دایك (مامان) كه له ساڵی ١٩٩٩ له نیویۆرك به به‌كارهێنانى پلاستیك و به‌ردى مه‌ڕمه‌ڕ دروستی كردووه، ئێستا له شاری بیلبائوی ئیسپانیایه كۆپییه‌كه‌ی له چه‌ندین شارى ترى دونیاش هه‌یه. په‌یكه‌ره‌كه به جۆره هونه‌رێك دروست كراوه ناسراوه به (ئیستالیشن) كه كه‌مترین هونه‌رمه‌ند ئیشی تێدا كردووه، له زمانى كوردیدا هیچ ناوێكى بۆ به‌كار نایه‌ت و جێی ناگرێته‌وه، بگره له ته‌واوی جیهاندا هونه‌رێكى تا ڕاده‌یه‌ك نوێیه، كه هونه‌رمه‌ند له ڕێى به‌كارهێنانى به‌رد و ئاسن و پۆڵا و كه‌ره‌سته‌ى ماتریاڵ ئه‌وه‌ى ده‌یه‌وێت دروستى ده‌كات.
لویس ئه‌م په‌یكه‌ره‌ى به تایبه‌تى بۆ دایكه زوڵملێكراوه‌كه‌ى دروست كردووه، هێمایه بۆ خۆڕاگرى و به‌هێزی دایكی كه جاڵجالۆكه‌یه‌كى زه‌به‌لاحه، له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ى كه جاڵجاڵۆكه‌كان دواى وه‌چه‌خستنه‌وه نێرینه‌كان له لایه‌ن مێینه‌كانه‌وه قووت ده‌درێن، ئه‌مه‌ش تاكوو دایكی به لاوازی نیشان نه‌دات به‌ڵكو به‌و شێوازه ته‌عبیرى لێ كردووه كه به‌هێزی دایكی له‌و ئاسته به‌رزه نیشان بدات به‌رامبه‌ر باوكه شه‌ڕفرۆشه‌كه‌ى.
”باوكم گورگ بوو، دایكیشم كه‌روێشك.”
لویس بۆرژوا
لویس لەبارەی ئایدیای جاڵجاڵۆکەوە دەڵێت “من لە خێزانێکی چاککەرەوەوە هاتووم. جاڵجاڵۆکەش هەر وایە. ئەگەر تۆڕێکی جاڵجاڵۆکە تێکبدەیت، لێت تووڕە نابێت، بەڵکو سڵاوێکت لێدەکات و دووبارە تۆڕەکەی چاکدەکاتەوە.
٢) باوک و کوڕ
یه‌كێكی تره له په‌یكه‌ره‌كانى بۆرژوا كه له ساڵی ٢٠٠٥ دروستى كردووه، دوو په‌یكه‌ره؛ یه‌كێكیان باوك، به‌رزییه‌كه‌ی شەش مه‌ترە، ئه‌وەی تریش كوڕه‌كه کە بەرزییەکەی چوار مه‌تره. به به‌كارهێنانى ئاسن و ئه‌له‌منیۆم و برۆنز و به‌رد دروستى كردووه، لە دیمه‌نى كوڕەكەدا داواى هاوكارى له باوكى ده‌كات، باوكیشی ده‌ستى یارمه‌تى بۆ درێژ كردووه. له یه‌كێك له پاركه گه‌وره‌كانى شارى واشنگتۆن دانراوه.
٣) کەرەنتینە
ئه‌م په‌یكه‌ره‌ى له ساڵى ١٩٤١دا له ژێر كاریگه‌رى ئه‌وه‌دا دروست كرد كه بۆ ماوه‌ی چل ڕۆژ خرانه ماڵه‌وه بە هۆى بڵاوبوونه‌وه‌ى نه‌خۆشى له ویلایه‌ته‌كاندا. په‌یكه‌ره‌كه پێنج كه‌سن له ده‌ورى یه‌ك كۆبوونه‌ته‌وه و یه‌كترى ده‌پارێزن، ئێستا له مۆزه‌خانه‌یه‌كى نیویۆرك هه‌ڵگیراوه.
٤) ماڵى هیستریا
ئه‌م په‌یكه‌ره له ساڵى ١٩٩٣ له برۆنز دروست كراوه، ئاماژه به توشبووانى هیستیریا و نه‌خۆشییه ده‌روونییه‌كانى تر ده‌كات. ئێستا له مۆزه‌خانه‌ى له‌نده‌نه.
جگه له لایه‌نى هونه‌ر و كاره هونه‌رییه‌كانى، لویس چه‌ند كتێبێكیشی نووسیوه ده‌رباره‌ى هونه‌ر و ئیشه‌كانى، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى خراپه‌كارییه‌كانى باوك و بیره‌وه‌رییه‌كانى خۆى. زۆرینه‌یان بۆ چه‌ندین زمانى زیندووى دونیا وه‌رگێڕدراون و ناوبانگێكی زۆریان هه‌یه. لە گرنگترین کتێبەکانی: یادەوەری و بیناسازی، ١٩٩٩ و وێرانكارى باوك و بونیادنانه‌وه‌ى باوك. نووسین و چاوپێكه‌وتنه‌كان (١٩٢٣ – ١٩٩٧)
بینەری کۆمەڵێک لە وێنەکانی لویس بۆرژوابن لەگەڵ ناونیشانی کارەکانیدا، کە زیاتر بەدەوری پرسی ژن و فێمێنیستدا خولدەدەن
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
