پەڕاوی هەسارەکەی ڕۆژهەڵات: جیهان چۆن دەڕوانێتە دیاردەی ئوم کەلسوم؟

لە لایەن دیدی من 2 مانگ پێش ئێستا

دیدی من – ئەلجەزیرە
لە عەرەبییەوە: پەرێز محەمەد
سەرپەرشتیاری پەڕاو: ساڤان عەبدولڕەحمان

جارێکیان چارلز دیگۆل لەبارەی ئوم کەلسومەوە گوتی “ئەو کچە دەستی لە دڵی من و دڵی هەموو فەرەنسییەکان“ دا، عەبدولحەلیم حافزیش لە باسی جوانی دەنگیدا دەڵێت” موعجیزەیەک کە دووبارە نابێتەوە و کەس ناتوانێت ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە کە بەجێی هێشتووە”. لە پێشەنگی ژنان لە جیهاندا”، نووسەر عەباس مەحمود عەقاد دەڵێت، “ئەو کچە سەلماندوویەتی کە گۆرانی وتن هونەرێکی دەروون و دڵە، نەک تەنها هونەری قوڕگ و دەم” ئەکتەری میسری فیکری ئەبازا باسی دەکات و دەڵێت: “ئەو…” شاکاری سەردەم و موعجیزەی سەردەمەکەیە ڕەنگە سەدە و نەوەکان تێپەڕن، بەڵام لە سەدە و نەوەکاندا ئەو جۆرە کامڵبوونە لەدایک نابن.

نووسەران، سیاسەتمەداران، هونەرمەندان و شاعیران بەبێ جیاوازی، بەم شێوەیە باسیان لە ئوم کەلسوم دەکرد کە دەنگەکەی سەردەمێکی دیاریکراوی لە پەنجاکان و شەستەکاندا دیاری دەکرد. بەڵام چی دەنگی ئوم کەلسوم لە دەنگەکانی تر جیا دەکاتەوە؟ بۆچی گۆرانییەکانی دوای زیاتر لە پەنجا ساڵ هێشتا ئەم سیحرەیان هەیە؟ بۆچوونی زانستی لەسەر ڕوونکردنەوەی ئەم دیاردە دەنگییە ناوازەیە چییە؟ کورتە کلیپێکی میوزیکیی ئەلسونباتی، دواتر سەرکەوتنی ئوم کەلسوم بۆ سەر شانۆ لەنێو چەپڵەیەکی گەرمدا کە بۆ ماوەی چوار پێنج خولەک بەردەوام دەبێت، پاشان دەنگە مەخمەلییەکە بە وشەی جوانی بێرام ئەلتونسی بە درێژایی هۆڵەکە دەنگ دەداتەوە، کە لە نێوان کلیپەکاندا لەلایەن… گریانی خۆشی ئامادەبووان، “گەورەیی لەسەر گەورەیی، ئەی خانم.” بەم شێوەیە ئوم کەلسوم خۆی خزاندبووە ناو هەموو ماڵێکی عەرەبی و لە کافێی هەژاران نیشتەجێ بوو و لە شەوانی ساردی زستاندا تەنیایی خۆشەویستانی دڵنەوایی دەدا.

ئوم کەلسوم، بە هەموو جوانییەکانییەوە، لە ڕووی هونەرییەوە ڕەمزی ڕۆژهەڵاتی ڕەسەن ڕەنگڕێژ دەکات، ئەستێرەی ڕۆژهەڵات لە تەمەنێکی گەنجیدا بە وتنەوەی ئایینی، لەوانەش دوعا و ستایش و سروود، دەستی بە کاری هونەری کردووە و ڕۆژانە کاتێکی بەسەر دەبرد بۆ پراکتیزەکردنی وێردی ڕۆحی سۆفیگەری لە گۆرانییەکانیدا بە ڕوونی لە ڕێگەی حەزکردنی بە خستنەڕووی پیتەکان و فرێکوێنسیی ڕیتم/گۆرانی وتنەوە دەردەکەوێت. ئاوازدانەری بەناوبانگی ئینگلیزی دێنیس گرای نووسیویەتی: “دەنگی ئوم کەلسوم قووڵایی شارستانیەتی ڕۆژهەڵاتی تێدایە و پوختەیەکی مێژووی ئەو شارستانییەتە مۆسیقییە بەرزەیە کە لەلایەن هونەرمەندان و زانایانی عەرەبەوە بۆ ئەوروپا دەستیپێکردووە”.

ئوم کەلسوم تا حەوت یان هەشت کاتژمێری بەردەوام گۆرانی دەگوت، بەردەوامی پێشکەشکردنەکانی پشتیدەبەست بە لایەنی سۆزداری و تەعاتوفی ئامادەبووانەوە. لەم چوارچێوەیەدا ئیسماعیل ئەلفەید دەڵێت، “کەس لە ساڵانی بیستەکاندا نەیدەتوانی بە خەیاڵیدا بێت کە گۆرانیبێژێکی ژن بۆ ماوەی زیاتر لە کاتژمێرێک لەسەر ستەیج تاکە گۆرانییەک بڵێت، گۆرانییەک لەسەر نادادپەروەری خۆشەویستێک پێشکەش بکات وەک ئەوەی گۆرانییەکی سۆفیگەرییانە پێشکەشبکات، بە بەکارهێنانی تایبەتمەندی و شێوازەکانی وتنەوەی ئایینی وەک چوارچێوەیەکی تەکنیکی و نمایشکردن بەبێ هیچ سەرلێشێواوییەک یان شێواندنی جوانیناسیی هەردوو ئەزموونەکە سەرکەوتوو پێشکەش بکات”.

زانست زیاتر لە جارێک هەوڵی داوە لە تایبەتمەندیی دەنگی ئوم کەلسوم تێبگات و وەڵامی زانستی ئەبستراکت پێشکەش بکات کە ئەم وزە گەورەیە ڕوون بکاتەوە کە سەرەڕای کۆچی دواییەکەوی دەیان ساڵ دواتریش هێشتا دەوری دراوە. هەموو ئەمانە لە ساڵی ١٩٧٥ دەستی پێکرد، کاتێک تاقیکردنەوە زانستییەکان ئەنجامدرا بۆ پێوانەکردنی ڕێژەی ناتەبایی لە نێوان دەنگە ناسراوەکانی میسریدا. ئەزموون سەلماندوویەتی کە ڕێژەی ناتەبایی لە دەنگی ئوم کەلسومدا لە یەک لە هەزار ڕەهەندی دەنگدانەوە تەواو زیاتر نییە، پلەیەک کە هیچ گۆرانیبێژێک و هونەرمەندێک تا ئەم ساتە نەگەیشتووە. پاشان دوای ساڵانێک، تاقیکردنەوەیەکی تر پشتڕاستی کردەوە کە دەنگی ئوم کەلسوم یەکگرتووترین دەنگی عەرەبییە لەگەڵ تەرازووی مۆسیقی لە هاوکێشە بیرکارییەکانیدا ئەم تاقیکردنەوە سەلماندی کە بەرزترین لەرزین کە دەنگی مرۆڤ پێی دەگات دەنگی ئوم کەلسوم بوو، کاتێک گەیشتە ٣٩٦٦  نیوە لەرزین لە چرکەیەکدا.

موزیکژەن محەمەد عەبدولوەهاب لە چوارچێوەی قسەکانیدا سەبارەت بە دیاردەی ئوم کەلسوم دەڵێت، “ئەم دەنگە مێینەیە بۆشایی نزمی هەبوو کە بە دەگمەن بۆ هیچ دەنگێکی تری مێینە دەستدەکەوێت، ئەمەش بە بازدانێکی گەورە لە فەزاکانی ئەم دەنگەدا دادەنرێت، و… ئوم کەلسوم بە باشی بەکاری هێناوە، نەک هەر لەو تۆمارە بەیروتەدا بۆ گۆرانی “یا زەلیمنی” بەڵکو لە کۆمەڵێک گۆرانی تریدا کە هێزی کاریگەری دەنگی ئوم کەلسوم لەسەر گوێگر دوو هێندە دەکات، ئەمەش بەهۆی بەرفراوانی پانتایی جوانکارییەوە لە ئەدای دەنگی کە لە ئەنجامی ئەو چینە نزم و دەگمەنانەی نێوان دەنگی ژنانەوە سەرچاوە دەگرن.

لە کۆتاییدا، بەڕێزان، با بۆ ساتێک بیر لەم جوانییە ئیلاهییە بکەینەوە، بۆ ئەوەی درک بە گەورەیی ئەم دەنگە بکەین کە هەندێک حەز دەکەن پێی بڵێن “دەنگی ئاسمان لەسەر زەوی”. گومانی تێدا نییە کە چەندین ڕەهەند هەن کە لە ڕێگەیانەوە دەتوانرێت لە تاکایەتی و جیاکاریی ئوم کەلسووم تێبگەین، هەروەها گومانی تێدا نییە کە جوانترین دەنگە هونەریەکانی ئەمڕۆ ناتوانن ڕکابەریی ئەو بکەن لە پێشکەشکردنی یەک بەش لە گۆرانیی “ئەل ئەتلەل”دا. یان “هەزار و یەک شەو”. ڕەنگە بەردەوام بێت تا ئەو ڕۆژە دێت کە کەسێک بتوانێت ڕکابەری خاتوون بکات لە گەورەیی نمایشەکەیدا، بەڵام تا ئەو کاتە دەنگی لە یادەوەری هونەری و باودا بە نەمری دەمێنێتەوە.