دیدی من – حسێین كەرەمی
له فارسییەوه: سەلیم جەمال
لەناو ئەدەبیاتی منداڵاندا پێویسته ئەو دوو خاڵانەی خوارەوە له هەموو بەرهەمه ئەدەبی و هونەرییەكانی تایبەت بە منداڵان ڕەچاو بكرێت و بەكاریش بهێنرێت. ئیدی كار لەوە ترازاوە كە سنوور بۆ مناڵەكان دابنێین و سەرقاڵی پڕوپاگەندە، تەلقین و ئامۆژگاری بێ بنەمایان بكەین لەسەر پاك و خاوێنی، گوێڕایەلی دایك و باوكان و دەنگە دەنگ نەكردن لەناو كۆمەڵە كەسێكی بە تەمەنتر.
خاڵی یەكەم : چاندو ئەدەبیاتی منداڵان پێویسته پردێك بێت لەنێوان دنیای ڕەنگاوڕەنگ و بێ ئاگایی، نغرۆ بوون بۆناو خەون و خەیاڵی شیرینی زارۆیی. وە لەنێوان دنیای تەنگ و تاریكی ئاگایانەو قوڵبوونەوە لەناو واقیعی تەڵخ و كەسەرهێن. واتا پێویستە زارۆك بەشێوەیەكی ئاگایانەو چرا لەدەست لەم پرده تێپەڕبێت تاوەكو دەگاته ئەوبەری پردەكە.
خاڵی دووەم : دەبێت دنیابینییەكی دەقاودەق و بەرچاو بە منداڵ بدرێت؛ واتا پێوەرو ئەندازەیەكی بۆ دابنرێت كە بتوانێت له پێشهاته جۆراوجۆرە ئەخڵاقی و كۆمەڵایەتییەكانی ناو دۆخی ئاوارته بەباشی هەڵبژێرێت و ڕەفتار بكات.
وێژەو ئەدەبیاتی مناڵان نابێت بەتەنیا پەیامی خۆشەویستی، وەفاداریی، قاییل كردن و بێفیزی بێت. پێویسته بە منداڵ بگوترێت؛ هەركەسێك و هەرشتێك دژی مرۆڤ و مرۆڤدۆستییه، یاخود ڕێگره لەبەردەم پەرەسەندن و بەرەوپێشڤەچوونی كۆمەڵگە، دەبێت ئیدانەی بكات و قینی لێهەڵبگرێت. وە ئەو قین و ئیدانە كردنەیش دەبێت جێگای خۆی لەناو ئەدەبیاتی منداڵاندا بكاتەوە.
سەبارەت بە نووسەری چیرۆكەكە
سەمەد بێهرەنگی (1939 – 1968) ناسراو بە بێهرەنگ، چیرۆكنووس، وەرگێڕ، لێكۆڵەرو شاعیرێكی ئێرانی بوو. كە بەناوبانگترین بەرهەمیشی هەر بەناوی چیرۆكی « ماسیی ڕەشی بچكۆلە »یه.
سەمەد بێهرەنگی لەبارەی خۆی، بەمشێوەیه دواوە : « وەكو كوارگ بەبێ دایك و باوك نەهاتمە بوون، لێ وەكو كوارگ باڵام كردو سەرم هەڵدا لە هەرشوێنێك بووبێت. وە بووم بە مامۆستای گوندو دێهاتەكانی ئازەربایجان؛ باوكم دەڵێ: ئەگەر بێتوو ئێران دابەشی سەر ئێرانییەكان بكەن، لەمە زیاتر بترازێ بەشی تۆی تێدا نابێت. بەشەكەت چیبێت، ئەوە. »
سەبارەت بە چیرۆكەكە
چیرۆكی ماسیی ڕەشی بچكۆڵه ڕیوایەتی ژیانی ماسییەكی ڕەشیی بچكۆلەیه كە لەگەڵ دایكیدا دەژێت. ماسییه ڕەشە بچكۆلەكە حەز بە گەشت، بینینی شوێنه جیاجیاكان و ئاگاداربوون له دۆخی ژین و ژیان دەكات. ئەوكاتەشی كە باس له ئامانجی خۆی دەكات ڕووبەڕووی دژایەتیكردن دەبێتەوە لەلایەن دایك و هاوسێكانەوە، چونكە ئەوان كارەكە بە نامومكین لە قەلەم دەدەن. بەڵام ماسیی ڕەشی چكۆڵه لەگەڵ تەواوی ئەو دژوارییانەی كە لە ڕێگەدا لەوانەیه بێنەوە بەردەمی، بە ڕژدی و خۆنەویستانه بەردەوام دەبێت تاوەكو بگاته ئامانجەكەی خۆی. چیرۆكەكە زۆر بەشێوەیەكی هۆشیارو لێزانانه، وە بە زمانێكی ئاسان و خێرا نووسراوە. هەروەها هەر یەكێك له كارەكتەرانی نێو چیرۆكەكە هێمای یەك كارەكتەرن، كە نووسەر زۆر بەشێوەیەكی زیرەكانه توانیویەتی وێنای بكات.
لێكدانەوەی سۆسیۆلۆژیانه بۆ چیرۆكەكە
ئامانج و مەبەستی سەرەكی نووسەر له ڕاڤەكردنی ئەم چیرۆكە؛ گێڕانەوەی ئاستی تێكشكاوو لەرزۆكی خوێندەواری، ڕۆشنبیری خەڵكی عەوام و ترسی ڕووبەڕووبوونەوەی ڕووداوو ڕاستییەكانه. بە بۆچوونی من نووسەر زۆر بەباشی لە چوارچێوەی چیرۆكەكەیدا جێگەی چەند پرسێكی گرنگی كردووەتەوە، لەوانەش؛ ترس له گۆڕانگاری و هەڵوەشاندنەوەی ڕۆتینی ژیانی ئاسایی، نەبوونی مەیلی مرۆڤەكان بۆ كەشفی شتی تازەو پەرەپێدانی ئاستی مەعریفیان. ترسێك كە هیچ بنەمایەكی عەقڵانی و لۆژیكی تێیدا بوونی نییەو هەرچیێك هەیه هەلقوڵاوو شوێنكەوتووی دەرئەنجامی بێ پرەنسیپییه، بگرە ترس له شكستیش دەشێت یەكێك بێت لەو هۆكارانەی كە مرۆڤ هیچ حەزو مەیلێكی بۆ گۆڕانكاری نەمێنێت.
هەڵبەته بە بڕوای من هەموو گۆڕانكارییەك نابێته هۆی بەرەوپێشچوون و پێكانی ئامانجەكانمان سەد له سەد. پێویسته ئێمە تەنیا دان بەو گۆڕانكاریانەدا بنێین و لەگەڵیدا هەنگاو بنێین كە ببێتە هۆكاری پێشكەفتنمان. بەڵام ئەگەر بێتوو ئەو گۆڕانكارییه تەنیا له بەرژەوەندی و بەرەوپێشچوونی تاكەكەسیی ئێمەدابێت و بەرژەوەندییەكانی كۆمەڵگای تێدا لەبەرچاو نەگیرێت، پێویسته خۆمانی لێ بەدوور بگرین. واتا ئێمە نابێت بەو گۆڕانكارییه تاكەكەسییانه ببینه هۆكار بۆ دواكەوتنی ئامانجەكانی كۆمەڵگەو له بەرژەوەندییەكانی بدەین. بەڵكو پێویسته هەموو هەوڵێكمان بە ئاراستەی ئەو گۆڕانكارییانه بێت كە ببنه هۆكار بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاریی و ئاگایی مرۆڤەكان.
ئەوە ئێمەین كە جڤات پێكدەهێنین و ئەوە دیاریی دەكەین كە ئاخۆ كۆمەڵگەیەكی پێشكەوتوومان هەبێت یاخود كۆمەڵگەیەك كە خەڵكەكەی هەوەسپەرست و هەوەسباز بێت، وە خۆی بەدوور بگرێت لە گۆڕانكاری تازە. كەواتە وا باشتره سەرەتا چاكسازیی لەخۆماندا بكەین، هەروەها ئەگەر هاتوو هەموو كەسێك بڕیار بدات كە چاكسازی لەخۆی، ئامانج و كردارەكانی بكات و خۆی لە كاری بێ بایەخ بەدوور بگرێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەبینه خاوەن كۆمەڵگەیەكی ئایدیالیست. هەڵبەته جڤاتی ئێستامان مەودایەكی زۆری لەگەڵ ئەو جڤاته ئایدیالیستییه هەیه . وە ڕێگەیەكی دوورو درێژمان لەبەردەمە بۆ چاكسازیی كردن لەخۆمان.
كەواته چیرۆكی ماسیی ڕەشی بچكۆلە له دۆخی نیشاندانی جڤاتێكە كە زۆرینەیان ئەو كەسانەن كە ترسیان له هەر جۆرە گۆڕانكارییەك هەیەو ئاستی ئاگایی و هۆشیارییەكەشیان لەوپەڕی نزمیدایه.
لە چوارچێوەی چیرۆكەكەدا، ماسیی ڕەشی بچكۆله هێمای مرۆڤێكی هۆشیاره كە لە دۆخی گەڕانه بەدوای ئاگایی زیاتر، مەیلی گۆڕانكاری له ڕەوتی ژیانێكی بێزاركەرو تێكدانی نەزمێك كە جگە له شتی دووباره بووەوە هیچی دیكەی تێدا نییه. وە ماسیی ڕەشه بچكۆلەكە خوازیاری ئەوەیه كە لەگەڵ گەشتەكەی شتی تازە فێربێتو ئەزمونیان بكات. لە سەرەتای گەشتەكەیدا لەگەڵ كەسایەتی جیاواز ئاشنا دەبێت و بەركەوتنیان لەگەڵیدا دەبێت و هەر یەكەكیشیان هێمای مرۆڤێكی جیاواز دەنوێنن. هەروەها دایكی ماسییه ڕەشە بچكۆلەكەو هاوسێكانیان له دژیدا دەوەستنەوەو هەوڵی پاشگەزبوونەوەی دەدەن له بڕیارەكەی و بە نادان دەیزانن، چونكە ماسیی ڕەشی بچكۆله قسەگەلێك دەكات كە بە حەزو خواستی ئەوان نییه؛ وە تامی هەقیقەت و ڕاستیش بەپێچەوانەی درۆی شیرین، هەمووكات تاڵ و بڕواپێكردنیشی سەخته.
ئەمانه هێماو نیشانەی كەسانێكن كە سەریان وەكو كەو كردۆتە ژێر بەفرەوە. وە له هەر گۆڕانكاریەك هەراسانن و هیچ مەیل و حەزێكیشیان نییه بۆ گۆڕانكاری و هۆشیاربوونەوە. ئیتر دەتوانین بگەینە ئەو ئەنجامەی كە هاوڕەنگ بوون و خۆ گونجاندن لەگەڵ ئەو كەسانە لەزۆربەی كاتەكان بێسوودەو هەر بە بێسوودیش دەمێنێتەوە. كەواته ئەگەر ئامانج و ڕێچكەیەكمان گرتەبەرو دژبەرمان زۆربوو، نابێت زوو فریویان بخۆین و له بڕیارەكەمان پاشگەز ببینەوە، چونكە پێویسته بە ئەقڵ و یارمەتی كەسانی هۆشیار بەرەو پیری دوا بڕیارەكەماندا بچین.
هەروەها ئەوەش زیادبكەم، هەمیشه ئەو كەسانەی كە دنیایان هەژاندووەو بوونەته هۆكاری گۆڕانكاری گەورە، ئەو كەسانەن كە بەزۆری تووشی شكست هاتبوون؛ بەڵام هیچكات دەستیان له ئامانجەكەیان بەرنەداو بە هەوڵ و سەرنجی زیاتر له ڕێگەكەی خۆیان بەردەوام بوون تاوەكو گەیشتن بە سەركەوتنەكانیان.
قسەی كۆتایی
له كۆتاییشدا دەشێ بگەینە ئەو ئەنجامەی كە تەنیایی واتا تەنیابوون یانیش تەنیابوون له ئەنجامدانی كارێك و هەڵبژاردنی ئامانجێك كە بەتەنیا خۆمانین و ئەوانیتر ڕەتیان كردووەتەوە. ئەمەش ناشێ پێوەرێك بێت كە ئامانج و ڕێگاكەمان هەڵەیه، چونكە زۆرینەی ئەو خەڵكەی كە ئێمە ڕۆژانه دەیانبینین و لەگەڵیاندا له مامەلەكردن داین لەناو جەهل و نەزانیدا دەژیین. هەڵبەته نابێت خودی خۆیشمان بەبێ هەڵەو كەموكورت له قەلەم بدەین. تەنیا ئەوكاته نەبێت كە هەنگاوێك لەپێش ئەوانی دیكەدا بین و دەست بە چرا بەرەو ئامانجەكانمان هەنگاو بهاویژین.
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
