دیدی من – فەرهاد شاکەلی و سه‌باح ڕه‌نجده‌ر
خه‌ڵاتی نووسیار بۆ ساڵی دوو‌ه‌م: هۆکاری دادوه‌ران بۆ هه‌ڵبژاردنی براوه‌ی شیعر
سروشت نه‌وزاد براوه‌ی خه‌ڵاتی نووسیار بوو بۆ ساڵی ٢٠٢١ بۆ نووسینی كۆمه‌ڵه شیعری “گێڵگەی بەتاڵ” ئه‌مه‌ی خواره‌وه ده‌قی هۆكاری دادوه‌رانی خه‌ڵاتی نووسیاره بۆ هه‌ڵبژاردنی كۆمه‌ڵه شیعره‌كه‌ی سروشت نه‌وزاد:
“شیناییی ئاسمان دەخاتە ڕستەوە”
خوێندنەوەی ئەم دیوانە زۆر شتمان لەبارەی شیعری ئەمڕۆی کوردییەوە پێ دەڵێت، بە تایبەت شیعری ئەو لاوانەی کە هێشتا لە سەرەتای ڕێگایەکدان، نە خۆیان و نە ئێمەیش نازانین ئاخۆ تا سەر پێیدا دەڕۆن، یا هەر زوو بە جێی دەهێڵن؟ لە سەرەتای ژیانی ئەدەبیی لاواندا، دەبێ ئەزموونگەری وەک دیاردەیەکی زۆر ئاسایی وەربگرین. ئەوان هەر وەک چۆن ژیان خۆی دەئەزموون، ئاوەهایش دەڕواننە ئەدەب و شیعر و نووسین.
یەکەمین شتێک کە لەم کۆمەڵە شیعرەدا سەرنجمی ڕاکێشا، تەشک (فۆرم) بوو. [شاعیر] زۆر جار فۆرمی پەخشانەشیعری بە کار هێناوە. من خۆم پەخشانە شیعرم زۆر پێ خۆشە و ساڵانێکی دوورودرێژیشە بە کاری دەبەم. بەڵام ئەوەیشم بە لاوە گرنگە کە سنووری نێوان پەخشانەشیعر و شیعری بێ کێش و بێ قافییە ڕوون و دیاریکراو بێت. شیعر، تەنیا بەوەی بەرگی کێش لە خۆی داماڵێت، نابێتە پەخشانەشیعر. ئەوە زمان و مۆسیقای وشە و هاوئاهەنگیی دەنگی حەرفەکانە ئەو بڕیارە دەدات.
وێنەی شیعری (میتافۆر) لەم شیعرانەدا، هەمیشە لە جووڵەدان، نە گیرۆدەی قاڵبە سواوەکانی ڕابوردوون و نە بە دەست زمانەوە، مەبەستم گەنجینەی وشەکانە، داماون. [شاعیر]، تەنانەت کە زۆریش دەزانێت، بەڵام لە ساتێکی نادیاردا نەیزانیوە چۆن شینایی ئاسمان (بۆ ئەو) بخاتە ڕستەوە. ئەو چاوی لێیە کە (خۆر ڕوخساری کازیوە دەشوات)، بەڵام هەر ئەویشە کە دەتوانێت، ئەو دیمەنە بە وشە بڕازێنێتەوە و بۆ خوێنەری بگوێزێتەوە.
لە شیعردا، لە شیعری باشدا، وێنە بەشی هەرە بزێو و زیندووە. بەڵام وێنە تەنیا پێوەندیی نێوان لە یەکچووەکان نییە. ئەوە زمانە کە بڕیاری سەرکەوتنی وێنە دەدات، ئەوە زمانە ڕێگە دەدات وێنە ببێتە بوونێکی هەستپێکراو، هەر زمانیشە کە تەمەنی وێنە دیاری دەکات.
[شاعیر]، ئەگەر دەیەوێ ڕێگای دوورودرێژی شیعر و داهێنان بگرێتە بەر، بە بێ زمان، بە بێ زمانێکی باش، لەوەیش گرنگتر بە بێ کوردییەکی باش، ناکرێ چاوەڕوانی ئەنجامێک بێت شانازیی پێوە بکات. ئەمەی دەیڵێم ترساندن نییە، بەڵکە یەکێکە لە مەرجەکان، یا پێشمەرجەکان، بۆ ئەوەی لە فێرگەی داهێناندا خۆی ناونووس بکات. چاوەڕوانی تێکستی جوان و داهێنەرانەم.
فەرهاد شاکەلی
ئوپسالا، سوێد ٢٠٢١
به‌هره‌یه‌كی نوێ له شیعری كوردیدا ده‌ركه‌وت
ئه‌و چێژ و هێزی به‌رده‌وامییه‌ی خوێنه‌ر له خوێندنه‌وه‌ی شیعر وه‌ریده‌گرێت، شاعیر له نووسینیدا وه‌ریناگرێت. شاعیربوون پێویستی به داناییه‌كی په‌یبه‌ر هه‌یه. به ده‌ربڕینێكی زۆر ساده پێویسته به گه‌رمییه‌كی زۆره‌وه له زه‌ین و خه‌یاڵیدا دانایه‌كی په‌یبه‌ربێت، زه‌ین و خه‌یاڵی بینینێكی ئاگایانه‌بن. چاوانی بنووقێنێ و هێزی شاراوه ببینێ.
وه‌شانی نووسیار، سوپاس بۆ ئه‌و متمانه‌یه‌ی به بۆچوون و تێگه‌یشتنی منتان كردووه. بۆ خه‌ڵاتێكی باوه‌ڕپێكراو، كۆمه‌ڵێك كۆشیعرتان بۆ ناردووم تا من پێوانه‌ی كردار و خاڵی په‌یوه‌ندییان بم، به‌هره‌ی هۆشمه‌ندیی و كارامه‌یی زمانیان بناسم.
بێ هیچ (ئا) و (نا)یه‌ك بۆچوون و تێگه‌یشتنم بۆ: شیعری بێگه‌رد له سه‌رووی هه‌موو (ئا) و (نا)یه‌كان، له‌كرده‌ی گه‌ڵاڵه‌كردندا ده‌گه‌یه‌نم.
سه‌ره‌تا بیرم له هه‌موو خاڵه كاریگه‌ره‌كان كرده‌وه، وه‌ك تێگه‌یشتن و هه‌ستپێكردن. نزیكه‌ی چل ساڵی خه‌ریكبوونی خۆم به شیعره‌وه پێیاندا تێپه‌ڕیوم، بوونه‌ته تیشكۆ و ناوه‌ندێك تێیاندا بیرم كردووه‌ته‌وه و هه‌ڵوه‌سته‌یان پێكردووم. ئه‌و پێودانگانه‌م بۆ پێوه‌ربوون دانا و ڕایه‌ڵ و تانوپۆی پێوه‌ربوونم برده‌وه ناویان، به سروشتی خۆیان له هۆكاری گه‌شه و گۆڕانیان وردبوومه‌وه.
1- زمان – ئاستدار – یه‌كئاست. 2- وێنه‌ی ئه‌ندازه‌یی – فه‌زای وێنه. 3- شێواز – ڕه‌گه‌زی كتوپڕی – یه‌كێتی بابه‌ت – گۆشه‌ی ڕوانین – ئازادی نه‌ست – ئاماژه. 4- میتافۆڕ. 5- ده‌ربڕین – هه‌ڵچوون – ته‌ئه‌ممول – په‌یامی هونه‌ری. 6- ڕه‌هه‌ند و به‌های ئێستێتیكی. 7- ڕێنووس. 8- دابه‌شكردنی وێنه له‌سه‌ر ڕووبه‌ری كاغه‌ز – مۆسیقا.
(ئه‌و خاڵانه‌ی دامناون كه‌مه‌یه‌كی كه‌میانم به‌دی كرد.) دوای هه‌موو پێوه‌ره‌كان، بۆم ده‌ركه‌وت زمانی ئاستدار ده‌توانێت جیهانبینی خۆی بدۆزێته‌وه، هه‌موو ئه‌و خاڵانه‌ش بێت شیعرییه‌ت وه‌ك ناوه‌ندێك تیشكه‌كانی لێ هه‌ڵده‌گرێ و ده‌شیگه‌ڕێنێته‌وه ناوی، هێزی شیعرییه‌ت و ئێستێتیكای خۆدروستكردن به‌رهه‌م ده‌هێنێت. هه‌موو ئاسته‌كان نموونه‌ی زۆر لێك جیانین، قووڵایی دۆخی شیعرییان نه‌خه‌مڵیوه و سیما و كه‌شوهه‌وایان ته‌واو نه‌ڕسكاوه. كۆشیعر هه‌یه لایه‌نی یه‌كێتی بنیادی تێدا دره‌وشاوه‌یه و تێیدا كه‌وتمه مه‌ترسی بیركردنه‌وه و هه‌ڵبژاردن.
پێنج جار هه‌موو كۆشیعره‌كانم خوێنده‌وه، دڵنیایییه‌كی زۆرم وه‌رگرت. هه‌ر جارێك بۆ ڕاگرتن له ئاست داوای پێوه‌ری پێودانگێك، زه‌ین و خه‌یاڵ و پێوه‌ری هه‌موو هه‌لومه‌رجه‌كانم كرد، بوومه خوێنه‌ری نه‌بینراوی كتێبه‌كان، چێژی خۆم نه‌سه‌پاندووه. كارم به بۆچوون و تێگه‌یشتن و خواستی شیعرییه‌ت و پێوه‌ره هونه‌رییه‌كان كردووه. خاڵی دوابۆچوون و تێگه‌یشتن و پێوه‌رم دانا، كۆمه‌ڵێك خه‌سڵه‌ت وایكرد ئازادی به خۆم بده‌م كۆشیعری: (كێڵگه‌ی به‌تاڵ) بۆ خه‌ڵات ده‌ستنیشان بكه‌م.
كرۆكی نوێبه‌خشی له سه‌ره‌تا و كۆتاییدا خۆلادانه له زمانی په‌ككه‌وتوو، شاعیری ده‌ستنیشانكراو له زمانی په‌ككه‌وتوو خۆی لاداوه و له‌ناو زمانی شاعیرانی تریش ون نه‌بووه. زمانی له ڕسته‌ی ساده‌وه گواستووه‌ته‌وه بۆ ڕسته‌ی لێكدراو. له ترپه و ئاوازدا فۆرمی زه‌ینی پێداوه. به ته‌كنیك و ئاستی جیاجیا به‌كاریهێناوه.
له‌مانادا خه‌سڵه‌ت ده‌داته وێنه‌ی پڕ و چێژی لێ هه‌ڵده‌قوڵێنێ. هه‌ڵكۆڵینیشی له هه‌سته‌كانی خۆی كردووه.
ستایش بۆ داهێنان و ئه‌و لاوانه‌ی خۆبوونی خۆیان ده‌سته‌به‌ركردووه و هه‌ڵكۆڵین له هه‌سته‌كانی خۆیان ده‌كه‌ن، به چاپكردنی ئه‌م كۆشیعره به‌هره‌یه‌كی نوێ له شیعری كوردیدا ده‌رده‌كه‌وێت.
سه‌باح ڕه‌نجده‌ر
هه‌ولێر ٢٠٢١
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
