ئاڵای بێ وڵات‌ـی بەهمەن قوبادی لە دیدی ئاراس فەتاح‌ـەوە

لە لایەن دیدی من 8 ساڵ پێش ئێستا

دیدی من – لاوک ئەبوبەکر

لە گوتارێکیدا نووسەر و ڕۆشنبیری کورد، ئاراس فەتاح، خوێندنەوەی خۆی بۆ فیلمی ئاڵای بێ وڵات‌ـی سینەماکاری کورد، بەهمەن قوبادی دەخاتە ڕوو.

بە پێی گوتارەکە، کە  لە گۆشەی بیروڕای ژمارە ٥٣٥ـی هەفتەنامەی ئاوێنەـدا، لە ژێر ناونیشانی پیشەسازیی هونەری پروپاگەندە لە ئاڵای بێ وڵات‌ـی بەهمەنی قوبادی‌ـدا بڵاو بووەتەوە، خوێندنەوەکەی نووسەر لە چوارچێوە هونەرییەکەی فیلمەکەدا نییە، بەڵکو خوێندنەوەیە بۆ دیوە بانگەشەیی و سیاسییەکەی، بەوەی کە لە پێنج خاڵدا ئەو ئاماژانەی ناو فیلمەکە دەخوێنێتەوە، کە تیایدا پروپاگەندە و لایەنگیرییە سیاسییەکەی دەرهێنەری تێدا دەبینرێت.

لە گوتارەکەدا، ئاراس فەتاح ئاماژە بەوە دەکات، سەرەڕای هەبوونی چەند دیمەن و دیالۆگێکی سەرنجڕاکێش لە فیلمەکەدا، کە ستایلی دەرهێنەری پێ دەناسرێتەوە، بەڵام کۆی کارەکە بانگەشەکردنێکی سیاسییە: “فیلمی ئاڵای بێ وڵات‌ـی بەهمەن قوبادی، هەموو ئەو مەرجانەی تێدایە کە فیلمێکی پروپاگەندەی سیاسی لە خۆی دەگرێت، چونکە وەزیفەیەکی ئایدیۆلۆژیی دیاریکراوی مانیپولەیشنی هەیە، کە خواستە سیاسی ‌و ئایدیۆلۆژییەکانی هێزێکی سیاسی و کلتوورێکی سیاسیی دیاریکراو تێر دەکات.”

لە خاڵە شیکەرەوەکانی گوتارەکەدا، بە بەستنەوەی باسەکە بە تێزێکی خۆیەوە بە ناوی کۆمەڵگەی لووس، نووسەر قسە لەسەر ناواقعی‌بوونی فیلمەکەی قوبادی دەکات، بەوەی لە خزمەت سیاسەت و دیدگای پارتێکی دیاریکراوی کوردستان‌ـدایە و نماییشکردنی ناسیۆنالیزمێکە تایبەت بەو پارتە، هەروەها ئەوەی تێیدا دەگوزەرێت، هەرگیز ئەوە نییە کە لە واقعی ئەمڕۆی کوردستان‌ـدا هەیە: “بە بۆچونی من ئەم بەرهەمە هونەرییەی قوبادی بەشێکی ئەو ماشێنە گەورەیەی لووسبوونی هونەرە کە ئەمڕۆ مۆدێلی سوڵتانیزمی پارتی بۆ دروستکردنی دەسەڵاتدارێتییەکی نەتەوەیی، بە شێوەیەکی ستراتیژانە کاری لەسەر دەکات‌ و دەیەوێت کۆمەڵگەی ئێمە بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە بکات بە ‘کۆمەڵگەیەکی لووس’. کۆمەڵگەیەک کە گوایە جگە لە زبریی دوژمنەکانی هیچ زبرییەکی تری تێدا نییە. هەموو پەیوەندییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان لە کوردستاندا سۆفت‌ و لووسن ‌و هیچ بەریەککەوتنێکی زبرانە بوونی نییە.”

دەقی گوتارەکە:

پیشەسازیی ھونەری پروپاگەندە لە ”ئاڵای بێ وڵات“ی بەھمەنی قوبادیدا

روپاگەندەو مانیپولەیشن دو کایەی زۆر ئاڵۆزی ناو زانستی میدیا پێکدەهێنن. یەکێک لەبابەتە سەرەکییەکانی ئەم بوارەش بریتییە لەتاوتوێکردنی پرسیاری: کەی فیلمێک دەبێت بەپروپاگەندەو وەزیفەکەی دەبێت بەمانیپولەیشن، واتە کەرەسەیەک بۆ چەواشەکردن‌و ئاراستەکردنی مەبەستداری رای گشتیی؟ دیارە دروستکردنی سنورێک لەنێوان پروپاگەندەو مانیپولەیشن وەکو کاریگەرییەکی ئاراستەکراو لەسەر دیدو بۆچونی بینەر، ئاسان نییە، چونکە هەمو فیلمێکی پروپاگەندە وەزیفەیەکی دیاریکراوی مانیپولەیشن یان چەواشەکاریی سیاسیی هەیەو هەمو مانیپولەیشنێکیش فۆرمێکە لەپروپاگەندەکردن بۆ دیدگایەکی ئایدیۆلۆژیی. بەشێوەیەکی گشتیی دەتوانین بڵێین، فیلمی پروپاگەندە لەجەوهەردا کەرەسەیەکە بۆ مانیپولەیشن، واتە کاریگەرییەکی ئاراستەکراوی ئایدیۆلۆژییانەی هەیە لەسەر بینەرو رای گشتیی. بەڕای من فیلمی “ئاڵای بێ وڵات”ی بەهمەن قوبادی هەمو ئەو مەرجانەی تێدایە کە فیلمێکی پروپاگەندەی سیاسیی لەخۆی دەگرێت، چونکە وەزیفەیەکی ئایدیۆلۆژی دیاریکراوی مانیپولەیشنی هەیە کە خواستە سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژییەکانی هێزێکی سیاسیی‌و کولتورێکی سیاسیی دیاریکراو تێردەکات.

ئەوەی من لێرەدا مەبەستمە تاوتوێی بکەم، رەهەندە هونەرییەکانی فیلمەکەی ئاغای قوبادی نییە، بەڵکو ئەو وەزیفە سیاسییەیە کە ئەم بەرهەمە هونەرییە هەڵگرێتی. فیلمەکە سەرەڕای ئەوەی هەندێک وێستگەی ئینسانیی بزوێنەرو دیالۆگی سەرنجڕاکێشی تێدایە، کە بۆنی فیلمەکانی پێشوی دەدات، بەڵام پەیامە کۆتاییەکەی قوبادی لەم کارە هونەرییەیدا، چەمکێکی دیاریکراوی نەتەوەسازییە لەهەرێمی کوردستان کە نەک هەر بونی لەسەر ئەرزی واقیعدا نییە، بەڵکو تەواو پێچەوانەکەشی راستە. من هەوڵدەدەم بەچڕی کۆی رەخنەکانم لەم خاڵبەندییانەی خوارەوەدا کۆبکەمەوە.

یەکەم: با لەناوی فیلمەکەوە دەستپێبکەین کە ئاماژەیەکی بەرجەستەیە بۆ مێژوی سیاسیی برینداری کورد، ئەویش بونی میللەتێکی وێڵی ناو مێژوە کە بەئاڵایەکەوە بەدوای جوگرافیایەکی سیاسییدا دەگەڕێت. سەرەتا مەبەستەمە لەو پێدراوە سادەیەوە دەستپێبکەم کە هەمو فیلمێکی داهێنەرانە پرسیارە گەورەکان لەرێگای شتە وردەکانەوە دەوروژێنێت، نەک بەشێوەیەکی “پۆستەرئاسا” وەڵامی پرسیارەکانمان بداتەوە. خەسڵەتی هەمو فیلمێکی جیدی‌و داهێنەرانە دژایەتیکردنی سەرسەختی هونەری سیاسیی “پلاکات ئاسا”و وەڵامی حازربەدەستی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژییە. ئەم فیلمەی قوبادی وەڵامدانەوەیەکی زۆر هەرزانی پۆستەرئاسایانەی کێشەی کوردو ئەو پرسیارە ئاڵۆزەیە: ئایا کێشەی کورد بونی ئاڵایەکی سیاسیی بێدەوڵەتە یان نەبونی نەتەوەیەکی سیاسییە؟ ئایا بەڕاست ئێمە لەهیچمان کەم نییە، جگە لەڕاگەیاندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی یان نەتەوەیەکمان نییە کە هێزە سیاسییەکانی ئەوەندە عەقڵانییانە لەمێژو بڕوانن، تاوەکو ئەم بڕیارە سیاسییە بدەن؟ دابەشکردنی جوگرافیای کوردستان لەنێوان چەند دەوڵەتێکی ناوچەیی‌و چەوسانەوەی نەتەوەیی، چەندە غەدرێکی گەورە بو کە لەخەونی بەدەوڵەتبونی ئەم گەلە کرا، هێندەش دابەشبونی سیاسیی قوڵی هێزە سیاسییەکانمان‌و هەلاهەلابونی جەستەی نەتەوەییمان غەدرێکی گەورەیە لەم خەونە.

لەجەوهەردا فیلمەکەی قوبادی دروستکردنی پرسیار نییە، بۆئەوەی بیربکەینەوەو نیشاندانی روە راستەقینەکەی واقعێکی تاڵی نەتەوەیی نییە، تاوەکو لەدۆخی خۆمان رامێنین، بەڵکو وەڵامدانەوەیەکی پلاکاتئاساو بێ فیکرو قوڵاییە کە بەفەنتازیایەکی زەڕکەشکراوی “کیچ”انەی Kitsch هونەرییەوە پڕوپاگەندە بۆ پرۆژەیەکی سیاسیی وێناکراو “Imaginary” دەکات. ئەمەش ئەو خەسڵەتەیە کە فیلمێکی پروپاگەندە لەخۆی دەگرێت؛ واتە وەزیفەی فیلمی پڕوپاگەندە دروستکردنی دڵەڕاوکێی فیکریی نییە بۆ پرسیارە جیدییەکان، بەڵکو وەڵامێکی حازربەدەست‌و ڕوکەشانەی سۆزوروژێنەرە بۆ کێشە سیاسییەکان. پرسی کورد لەم فیلمەدا لەوانەیەکی مێژو دەچێت کە مامۆستایەک بەبێ رەچاوکردنی بچوکترین میتۆدو کەرەسەکانی پەروەردەو زانست، بەئارەزوی خۆی چیرۆکی وێناکراوی نەتەوەیی بۆ قوتابییەکانی بگێڕێتەوە. ئەم فیلمە مانیپولەیشنێکی زەقی مێژوی راستەقینەی هەنوکەیی‌و ختوکەدانی سۆزو هەستی برینداری سیاسیی خەڵکی کوردستانە بۆ دیدێکی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژی دیاریکراو.

دوهەم: ئەم چەشنە هونەرە بەزمانی ئەڵمانی پێی دەڵێن “کیچ” Kitsch، واتە چەشنێک لەهونەری هەرزان کە هیچ پرسیارێک لای بینەر دروستناکات‌و هیچ روبەرێک بۆ راڤەکردن‌و گفتوگۆی جیدی بەرهەمناهێنێت. ئەم چەشنە لەهونەر، هونەری بەرهەمهێنانی Stereotyp و کڵێشەسازییە، واتە ناتوانێت داهێنانێکی نوێ بەرهەمبهێنێت، چونکە تەنها ئەو شتەمان دوبارە بۆ نماییشدەکاتەوە کە هەمومان پێشوەخت دەیزانین. هەر ئەم خەسڵەتانەشە وام لێدەکات ئەم فیلمە بەبەرهەمێک ببینم کە دور بێت لەهەمو ئۆریجیناڵییەتێک، چونکە بوە بە”کیچ”ێکی هونەریی.

جێگەی سەرسوڕمان نییە کە خزمایەتییەکی هونەریی لەنێوان گۆرانییەکەی “ئاراس فاتیح رەسوڵ” لەگەڵ منداڵانی کوردستان بۆ ناساندنی کوردستان لەنەتەوە یەکگرتوەکان‌و راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی‌و فیلمەکەی قوبادی بۆ نەتەوەسازیی‌و بونیاتنانی دەوڵەتی کوردیی، بەدیبکەین. هەردو پڕۆژە هونەرییەکەی ئاراس‌و قوباد کە دو بەرهەمی هونەری نیشتیمانپەروەرێتی پارتین، یەک ستراتیژی کولتوریی بەیەکیانەوە دەبەستێتەوە، کە دەکرێت بەسیاسەتی “لوسبونی هونەر” لەکۆمەڵگایەکی زبردا ناودێڕی بکەین. بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین ئەم ستراتیژە هونەرییە لەسێ خاڵدا بەرجەستەبکەین: یەکەمیان پیشەسازیی کلیشێ “cliche” و روکەشسازیی‌و نماییشگەرانەی هونەرییە بۆ پرۆژەیەکی سیاسیی کە لەبونیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەییدا بەرجەستەدەبێت. دوهەمیان ونبونی هەمو قوڵاییەکی هونەریی‌و فیکرییە بۆ ئەو پرسە مێژوییە ئاڵۆزەو لوسبونی هونەرە. سێهەمیشیان سەروەرکردنی سۆزو کوشتنی هەمو رەهەندێکی عەقلانییە بۆ تێگەیشتن لەسیاسەت‌و مێژو.

ئەم گرفتانەش وایانکردوە کە فیلمەکەی قوبادی لەکڵیشێگەرایی‌و “کیچ”بونی خۆیدا ببێت بەکەرەسەیەکی پروپاگەندەی ئایدیۆلۆژیی هەرزان بۆ ئەو هێزە سیاسییەی کە ئەمڕۆ پرسی دەوڵەت‌و نەتەوە بۆ بەرژەوەندییە سوڵتانییەکانی خۆی مانیپولەیشن دەکات. فیلمی “ئاڵای بێ وڵات” نمایشێکی کۆریۆگرافییانەی سەربازییە بۆ پرۆژەی دەوڵەتسازیی هێزێکی سیاسیی کە نە دەتوانێت بەتەنها ببێت بەو بکەرە مێژوییەی دەوڵەت دروستبکات، نە توانای ئەوەی هەیە هەمو تاک‌و گروپەکانی کۆمەڵگای کوردستان لەژێر ئەو ئاڵایەدا کۆبکاتەوەو نە ئەو ئیرادەی سیاسیی‌و جورئەتە سیاسییەشی هەیە دەوڵەتە وێناکراوەکەی رابگەیەنێت. کێشەی سەرەکی ئەم فیلمەی قوبادی تەنها کوێربونی سیاسیی نییە لەئاست ئەو هەمو واقیعە کۆمەڵایەتیی‌و ئابورییە کارەساتبارو دابەشبونە قوڵەی ناو جەستەی سیاسیی لەهەرێمی کوردستاندا، بەڵکو مانیپولەیشنێکی بەدی فاکتەکانە بەئارەزوی دەرهێنەرو شێواندنی روداوە کۆمەڵایەتی‌و سیاسیی‌و مێژوییەکانە لەناو سۆزێکی نەتەوەیی کیچئاساو کلیشێییدا. فیلمی “ئاڵای بێ وڵات” وێنەی کوردستانێکمان بۆ نماییشدەکات کە چەندە لەدرۆیەکی سیاسیی گەورەوە نزیکە ئەوەندەش لەخەونێکی نەتەوەیی گەورەوە دورە.

بەبۆچونی من ئەم بەرهەمە هونەرییەی قوبادی بەشێکی ئەو ماشێنە گەورەیەی لوسبونی هونەرە کە ئەمڕۆ مۆدێلی سوڵتانیزمی پارتی بۆ دروستکردنی دەسەڵاتدارێتیەکی نەتەوەیی، بەشێوەیەکی ستراتیژانە کاری لەسەر دەکات‌و دەیەوێت کۆمەڵگای ئێمە بەهەمو رەهەندەکانییەوە بکات بە”کۆمەڵگایەکی لوس”. کۆمەڵگایەک کە گوایە جگە لەزبریی دوژمنەکانی هیچ زبرییەکی تری تێدا نییە. هەمو پەیوەندییە سیاسیی‌و کۆمەڵایەتییەکان لەکوردستاندا سۆفت‌و لوسن‌و هیچ بەریەککەوتنێکی زبرانە بونی نییە. نمونەی هێنانی گۆرانیبێژو هونەرمەندو بیریارو ئەدیب‌و پارە تەرخانکردن بۆ دروستکردنی لۆبی میدیایی‌و سیاسیی یەکێکە لەو تەکنیکانەی دەسەڵات کە هێزە سیاسییەکانی کوردستان بەگشتی‌و پارتی بەتایبەت سەرقاڵی وەبەرهێنانین. کۆمەڵگای لوس، وێنەی کوردستانێک بۆ بینەرانی دەرەوەی خۆی نماییشدەکات کە کۆپییەکی زۆر خراپی ئەو نوسخە ئۆریجیناڵەیە کە لەدەوڵەتە سوڵتانییەکانی کەنداودا دەیاندۆزینەوە.

سێهەم: من لەوتارێکی پێشوترمدا باسم لەسەرهەڵدانی کولتورێکی سیاسیی نوێ کردوە لەجیهانی ئێمەدا کە بە”کۆمەڵگای لوس” ناوزەدم کردوە. واتە هێزێکی سیاسییمان هەیە کە سیاسەتی لوسبونی کۆمەڵگا لەڕێگای هونەرو ئەدەبەوە پەیڕەودەکات. سیاسەتێک کە هەمو چەمکە هونەریی‌و ئەدەبییەکان تیایدا سۆفت‌و لوس دەبن‌و ناهێڵێت هیچ زبرییەکی ناو کۆمەڵگا پیشانبدرێت‌و ببینرێت. ئەوەی ئەم کولتورە نوێیە نماییشی دەکات بریتییە لە”کیچ”ێکی سیاسیی‌و زومکردنی جوانییەکان‌و لەوێشەوە شاردنەوەی ناشرینییەکانی ناو کۆمەڵگاو رتوشکردنی زبریی‌و درۆ سیاسییەکان‌و پەنهانکردنی کارەساتە کۆمەڵایەتیی‌و تاڵانە ئابوریی‌و گەندەڵییە گەورەکان.

یەکێک لەدەرکەوتەکانی ئەم کولتوری لوسییەشم لەهونەری خانمی گۆرانیبێژ “هێلی لۆڤ”دا نیشانداوە کە چۆن لەکلیپەکەیدا زڕەی زنجیری دەبابەکان‌و لەرەی زنجیرە ئاڵتونییەکەی، چۆن بریسکەی پێڵاوەکەی‌و بریسکەی تەقینەوەی بۆمبەکان‌و چۆن قژە قەترانییە خاوەکەی لەگەڵ نەرمیی دوکەڵی ڕەشی ماڵە سوتاوەکاندا تێکەڵدەکات. ئێستاتیکای ئەم خانمە ناشرینییەکانی جەنگ دەشارێتەوە، چونکە زومی کامێرا لەسەر ئەوەو جەنگ تەنها پاشخانێکی ئەو دونیا بەدەیە کە لەپشتی ئەوەوە دەگوزەرێت. هونەری لوس کۆپییەکی زۆر هەرزان‌و ناچیزیی ئستێتیکە بۆ چێژ کە جگە لە”کیچ”و “کلیشێ” هیچی تر بەرهەمناهێنێت؛ بۆنمونە بۆئەوەی تەعبیر لەخۆشەویستی بکەیت دەبێت باوەشکردنی کچ‌و کوڕێک لەکاتی خۆرئاوابوندا وێنابکەیت. ئاوهاش لەم کلیپەو لەم فیلمەشدا بۆئەوەی هەستی شێرانەمان پیشانبدرێت، دەبێت شێرێک لەبەرپێی ئەم خانمەدا بێت، یان بۆئەوەی نیشتیمانپەروەرێتی نیشانبدەین، دەبێت منداڵان فێری سرودی ئەی رەقیب بکەین. لەهەموی مەترسیدارتر لەهونەری لوس‌و پروپاگەندەئامێزدا بریتییە لەمانیپولەیشن وەکو لەکۆتایی فیلەمەکەدا دەیبینین، کاتێک هەموان دەبن بەپێشمەرگەیەکی سیاسیی‌و بەکڵاشینکۆفەوە دەڕۆن بۆ شەڕی داعش. پارادۆکسەکە ئەوەیە کە ئەم وێنەیەی قوبادی لەفیلمەکەیدا بۆمان نماییشدەکات تەواو پێچەوانەکەی راستە. راستییەکەی ئەوەیە کە خەڵک خۆی ئامادەکردبو هەڵبێت، چونکە پارتی بەدە هەزار چەکدارەوە هەڵهات‌و بەرگریی لەئێزیدییەکان نەکردو لەجینۆسایدی داعشەکان نەیپاراستن‌و ئەمەش رێگای بۆ نزیکبونەیان لەهەولێری پایتەخت خۆشکرد.

ئەو هەرزانیی‌و بێ قوڵاییەی لەهونەری پروپاگەندەدا هەیە، هەمان ئەو کڵیشێسازییەیە کە لەفیلمەکەی قوبادیدا دوبارەو چەندبارە دەبێتەوە. ئەم فیلمەی قوبادی درێژکراوەی ئەو کولتورە هونەرییە “کیچ”ەیە کە ساڵانێکە پارتی بۆ بەرهەمهێنانی کۆمەڵگایەکی لوس بەلێشاو پارەی تیادا سەرفدەکات. پارتی بەناوی جەنگی داعشەوە گەمەیەکی سیاسیی زۆر مەترسیدار لەگەڵ پرسی بەنەمرکردنی سەرۆکایەتی بارزانی‌و تڕوهاتکردنی پەرلەمان دەکات. پرسی کۆمەڵکوژیی‌و تراژیدیای منداڵانی پەناهەندەو ژنانی ئێزیدی بۆ مەبەستێکی سیاسیی بەرتەسکی حزبیی – خێزانیی مانیپولەیشن دەکات کە دروستکردنی دەسەڵاتدارێتییەکی ئیمارەتئاسای سوڵتانییە لەسەر ئەو کەلاوە سیاسیی‌و قەیرانە ئابوریی‌و تاڵانبردنەی سامانی نەتەوەیی کە ساڵانێکە خۆی بەرپرسی یەکەمی دروستبونی ئەو دۆخەیە.

چوارەم: قوبادی کۆڵەکەیەکی گرنگی چیرۆکی بونیاتنانی دەوڵەتە وێناکراوەکەی بەدو کاراکتەر هەڵچنیوە. یەکێکیان فڕۆکەوانەو ئەویتریان گۆرانیبێژە. فڕۆکەوانەکە کە لەکوردستان بە”نەریمانی فڕۆکەوان” ناسراوە، لەمنداڵییەوە خولیای فڕینی هەیەو دەیەوێت فڕۆکەیەک دروستبکات. ئەم خولیایە قوڵتر دەبێتەوە کاتێک نەریمان لەکەمپێکی پەناهەندە عاشق دەبێت. پاش گەڕانەوەی بۆ شوێنی خۆیشی، خۆشەویستەکەی هەر لەخەیاڵدا دەمێنێت. بەم چەشنە خولیای فڕینی بەفڕۆکە دەگۆڕێت بەخولیای فڕین بۆ لای عاشقەکەی. دوای ئەوەی دو جار لەخۆشەویستیدا نائومێدو دڵشکاو دەبێت، ئەمیش ژن دەهێنێت‌و دو منداڵی دەبێت. پاش ئەوەی فڕۆکەکەی دروستدەکات‌و لەئەزمونکردنێکی فڕیندا دەکەوێتە خوارەوەو بۆ ماوەیەک شەلەل دەبێت، بڕیاردەدات خولی راهێنانی فڕۆکەوانیی بۆ منداڵانی کوردستان بکاتەوە. لەکۆتایی فیلمەکەشدا عەشق بۆ فڕین‌و گەیشتن بەخۆشەویستەکەی دەگۆڕێت‌ بۆ عەشقی خاک‌و شەڕکردن دژ بەدوژمنەکانی وڵات کە لەهێرشەکانی داعش بۆ سەر مەخمور و نزیکبونەوەی لەهەولێری پایتەختدا بەرجەستەی دەکات. 
بەشێکی تری سیناریۆی فیلمەکە ئاکتەرێکی ژنە کە وەکو گۆرانیبێژ ناسراوە بە”هێلی لۆڤ”. ئەویش رابوردویەکی پڕپەژارەی ئاوارەیی هەیەو پاش گەڕانەوەی خەریکی پرۆژەیەکی هونەری گەورەو دروستکردنی خولی راهێنانی موزیکە بۆ منداڵانی ئاوارەی ناو کەمپەکانی کوردستان.

پرۆسەی “کیچ”بونی فیلمەکەی قوبادی دەگاتە رادەیەک کە ئەم دو چارەنوسە وەک لەفیلمە هیندییە هەرزانەکاندا دەیبینین، بەڕێکەوت لەناو هەمان کەمپی پەناهەندەدا بەیەک بگەن، بۆئەوەی منداڵانی ئاوارەی کۆبانێ فێری موزیک‌و فڕین بکەن. ئەوەی جێگای تێڕامانە ئێمە وێنەی خانمێک دەبینین کە لەستایلی پرچ‌و نینۆک‌و جلوبەرگییەوە تاوەکو دەگاتە مۆدێلی پێڵاوە شیکەکانی لەگەڵ ئەو هەمو منداڵە بێنازو کارەساتبارەی ژیانی ناو کەمپەکان دادەنرێت، بێئەوەی دەرهێنەری فیلمەکە بۆ یەک چرکەساتیش هەست بەپارادۆکسبون بکات. ئەو مۆدێلی جل‌و ستایلەی ئەم خانمەو ستافەکەی هەیەتی بۆ شەقامەکانی پاریس دەگونجێن، نەک بۆ کەمپەکانی ئاوارەی کۆبانێ.

نەمانی شەرمی هونەری لەفیلمی پروپاگەندەدا وادەکات کە منداڵەکان، کارەساتەکان، ژیانی پەناهەندەو ئاوارەیی‌و جەنگ تەنها وێستگەیەک بن، کەرەسەگەلێک بن بۆ گەیشتن بەئامانجێکی شەرعیی گەورەتر، ئەویش گەیشتنە بەخەونێکی نەتەوەیی کە لەدروستکردنی دەوڵەتدا بەرجەستەدەبێت. بۆیە رێکەوتەکان‌و ڕوداوەکان‌و کاراکتەرەکان‌و مێژوە بچکۆلەکان هەمویان لەچرکەساتێکدا لەیاد دەکرێن‌و دەبن بەسوتەمەنی ئەو پرسە گەورەیە. هەرئەمەشە وادەکات کە هیچ سەرسوڕهێنەر نەبێت کاتێک داعش هەڕەشە لەهەولێر دەکات، ئەم خانمەو ستافەکەی کە هەموی ژنن لەگەڵ نەریمانی فڕۆکەوان، بەسودفەیەکی کارتۆنی لەناو یەک ماشێنی سەربازیدا یەکدەگرن. هەردوکیان موزیک‌و فڕین خانەنشین دەکەن‌و دەبن بەپێشمەرگە، بۆ بەرگرییکردن لەخاک‌و نیشتیمانیش، کڵاشینکۆف دەکەنە شان‌و لەناو یەک ماشێنی سەربازیدا بەرەو بەرەکانی جەنگ دەڕۆن. ئەوەی جێگای سەرنجە قوبادی وێنای کچانی شەڕڤانانی کۆبانی تێکەڵدەکات بەکچانی کڵاشینکۆفبەشانی وێناکراوی ژێر دەسەڵاتی پارتی کە بەجلی ئوتوکراو و مۆدێل‌و دیزاینی نوێ‌و نینۆکی بۆیەکراوەوە بۆ بەرەکانی جەنگ لەمەخمور دەڕۆن.

کاتێک مرۆڤ ئەم هەمو شێوانە کۆمەڵایەتی‌و سیاسیی‌و ئێتیکییە دەبینێت، کاتێک روبەڕوی ئەم هەمو چەواشەکارییە مێژوییە دەبێتەوە، رەوایە بەخۆی بڵێت: ئەرێ ئەم پرۆژە هونەرییە درۆزنانە تەواوکەری هەمان درۆی سیاسیی نییە کە ساڵانێکە سوڵتانیزمی سیاسیی لەهەولێر پروپاگەندەی بۆدەکات؟ بەهمەنی قوبادی دەشێت لەسینەماکانی خۆرئاوادا چەپڵە بچنێتەوە کاتێک نماییشی پروپاگەندەگەرانەی درامایەکی سیاسیی‌و ئینسانیی “کیچ”انە دەکات کە ئەمڕۆ جێگای سەرنج‌و سۆزی خۆرئاوایە، بەڵام کاتێک ئەم پرۆژە هونەرییە بێتە ناو هۆڵەکانی سینەما لەکوردستانی پڕ لەغەدرو دابەشبونی سیاسیی‌و قەیرانی قوڵی ئابوریی‌و کۆمەڵایەتیی‌و برسێتی‌و بێموچەیی‌و گەندەڵیی، چاوەڕوانی چی دەکات؟ گومان دەکەم لەهەمو هۆڵەکاندا تەنها چەپڵەبارانی بکەن‌و ستاییش بچنێتەوە.

پێنجەم: ئەوەی راستی بێت، ئەم فیلمە لەنیوەی دوهەمییەوە هێندە بێتامە کە مرۆڤ دەبێت زۆر لەخۆی بکات تا کۆتاییەکەی تەماشای بکات. ئاغای قوبادی ناسیۆنالیزمێکمان بەتامی پارتی بۆ نماییشدەکات، خرۆشێکی نیشتمانپەروەرییمان بۆ بەرهەمدەهێنێت کە هاوشێوەی سرودی “إحنا مشینا للحرب”ەو یەکڕیزییەکی نەتەوەیی درۆزنانەمان نیشاندەدات کە لەسنورەکانی دێگەڵە وردوخاش دەبێت.

من بەشبەحاڵی خۆم دوای تەواوبونی فیلمی “ئاڵای بێ وڵات”ی بەهمەنی قوبادی، وڵاتێکم بینی ئاڵاکەی بەدەست کەسانێکەوە بون کە هێندەی دەسەڵات‌و سامان‌و خودئەڤینییەکی سیاسیی‌و هونەرییان لامەبەستە، هێندە رێزی ئاڵایەکی داڕزاوی خوێناوییان مەبەست نییە. هەر ئەم دۆخەش بو وای لێکردم قسەیەکی گۆبلزی وەزیری پروپاگەندەی نازییەکانم بیرکەوێتەوە کە دەڵێت: “فیلم مۆدێرنترین کەرەسەی کاریگەییە” بۆ سەر هەست‌و نەستی جەماوەر. ئەو پیاوە نازییە رای وابو “چەندە حکومەتێکی باش بەبێ پڕوپاگەندەیەکی باش ناتوانێت بەردەوام بێت، ئاوهاش پڕوپاگەندەیەکی باش بەبێ حکومەتێکی باش ناتوانێت بەردەوام بێت.” قوبادی وشیارانە یان کاڵفامییانە دەیەوێت پێمانبڵێت، ئێمە ئێستا حکومەتێک‌و فرسەتێکی باشی مێژوییمان هەیە، بۆیە منیش ئەم پروپاگەندە باشەی بۆدەکەم. ئەو بەدرێژایی فیلمەکەی پروپاگەندە بۆ ئەوە دەکات کە ئێمە ئیرادەی باشمان بۆ نەتەوەسازیی‌و دەوڵەتسازیی هەیە، ئەمیش ئەو تواناو کەرەستە باشانەی دۆزیوەتەوە کە تەعبیر لەم خواستە قوڵە دەکەن. هەر ئەم پەیامە گرفتئامێزەشە وادەکات کە ئەم فیلمە ببێت بەپرۆژەیەکی هونەریی “کیچ”انە بۆ هێزێکی سیاسیی دونیای ئێمە کە لەمڕۆدا پروپاگەندیەکی زۆر هەرزانی نەتەوەیی بۆ پرسی دەوڵەت دەکات.

ئەم مۆدێلە لەپروپاگەندەی سیاسیی‌و ئایدیۆلۆژیی کە بەهونەرو ئەدەبیاتێکی هەرزان زەڕکەشکراوە، لەوڵاتانی ناوچەکەماندا نوێ نییە، بەڵام ئەوەی نوێیە سەرهەڵدانی مۆدێلێکی تایبەتە لەئەدیب‌و هونەرمەندو رۆژنامەنوس لەدونیای ئێمەدا کە پەیوەندییەکی زۆر لوسی لەگەڵ هێزە سیاسییەکاندا هەیە. ئەوان ئەخلاقییەتێکیان سەروەر کرد کە گرفت نییە لەکوێ‌و لەکێ پارە وەردەگریت‌و لەکوێدا بەرهەمەکانت بڵاودەکەیتەوەو لەگەڵ کێدا کار دەکەیت، بەڵکو گرنگ ئەوەیە تۆ چی دەنوسیت‌و چی دەڵێیت‌و چی بەرهەمدەهێنیت. ئەم گروپە لەهونەرمەندو نوسەرو رۆژنامەنوس بڕوایان بەپرنسیپی بەرپرسیارێتیی ئێتیکیی نییە، بەڵکو بڕوای تەواویان بەپرنسیپی ئەو بازاڕە ئازادە حزبییەیە کە تیایدا کڕین‌و فرۆشتنی ویژدان بوە بەکولتوری باو. بڕوایان وایە کە کۆمەڵگا لەوە گەمژەترە ئەم هەڵوێستانەیان بۆ ئەژمار بکات، چونکە ئەوەی لەیادەوەریی دەستجەمعیدا دەمێنێتەوە بەرهەمە هونەریی‌و ئەدەبییە گەورەکانە. بڕوایەکی درۆزنانەیان بەوە هەیە کە ئەم کارانە لەهەیبەتی هونەریی‌و ئەدەبییان کەمناکاتەوەو چێژ لەوە دەبینن کاراکتەرە خودئەڤینییەکانیان نماییشبکەن‌و بەهونەرمەندو ئەدیبی گەورەی نەتەوە بناسرێن، چونکە وێنەی کورد دەگەیەننە دونیای دەرەوەی کوردستان‌و پرسی کورد بەجیهانی دەرەوەی هونەرو ئەدەب دەناسێنن.”

AlaiBeWlat, Aras Fatah, BahmanQobadi, Propaganda,