دیدی من – خوێنەر و کتێب
کتێب: سێ هەنگاو و سێدارەیەک
نووسەر: جان دۆست
خوێنەر: یونس سلێمان ئەحمەد
سێ هەنگاو و سێدارەیەک نوێترین ڕۆمانی جان دۆستە، لە لایەن وریا غەفوورى لە زاری کرمانجیی کوردییەوە داڕێژراوەتەوە بۆ زاری سۆرانی. ڕۆمانەکە گێڕانەوەی شەوی کۆتایی ژیانی شۆڕشگێڕی ناودارى کورد ، شێخ سەعیدی پیرانە، کە لە لایەن دەسەڵاتدارانى تورکیا لەسێدارە درا.
ڕۆماننووس هەوڵی داوە بە داڕشتنێکى جوان و زمانێکى شاعیرانە ئاشنامان بکات بە ژیانى شێخ سەعیدى پیران لە سێ هەنگاو لەپێش لەسێدارەدانی شێخ سەعید دەگەڕێتەوە بۆ ڕابردووى خۆى، وەکو فلاشباک گوزەرێک دەکات بە ناو حەفتا ساڵى ژیانیدا.
هەنگاوى یەکەم گەڕانەوەیە بۆ قۆناغى منداڵى شێخ سەعید پیران ئەو کاتەى شێخ تەمەنى نەگەیشتووەتە یەک ساڵ پێ گرتووە.
هەروەها باسى سەردەمى فەقێیەتىی شێخ سەعید دەکات، کە بۆ خوێندن چووە بۆ مووش و لەوێ زانستەکانى ئەو سەردەمەى خوێندووە.
ڕۆمانەکە بێبەش نییە لە عەشق و خۆشەویستى ئەو دەمەى شێخ لە مووش، کە دەگەڕێتەوە لە حەوشەى ماڵەوە کچێک دەبینێت عاشقى دەبێت، ئەو کچە ناوى پەریخان دەبێت، کچى پیاوێک بووە باوکى سەرباز بووە و لە شەڕێکدا کوژراوە، ئەو کاتە پەریخان تازە لەدایک بووە، لە خنووسەوە دێن بۆ پاڵۆ لە ماڵى شێح سەعید دەژیا.
شێخ خۆشەویستییەکە زۆرى بۆى هەیە هەمیشە بیرى لاى بوو و زۆر کات بەیەکەوە قسە دەکەن.
ڕۆژێک لە لاى بیرئاوى ماڵەوە، شێخ سەعید تینووى دەبێت، پەریخانیش دەیەوێت ئاوى بۆ هەڵبگۆزێت، بەڵام پەریخان دەکەوێتە ناو بیرەکە و گیان لەدەست دەدات، ئەمەش کاریگەرىی زۆر لەسەر شێخ سەعید دروست دەکات.
لەڕۆمانەکەدا ئاماژە بەهەردوو کۆنگرەى سیڤەر و لۆزان دەکات، بە جۆرێک سیڤەر بە گوڵدان و لۆزان بە بەرد چواندووە.
شێخ سەعیدى پیران وەکو شۆڕشگێڕێک ویستوویەتى کورد بە مافەکانى بگات، بۆ ئەمەش دواى پرس و ڕاوێژکردن لەگەڵ سەرۆکعەشیرەت و کەسایەتییە ناودارەکان، بڕیاری داوە شۆڕش لە دژى دەسەڵاتى تورکى ئەنجام بدات، هەروەها عەلیڕەزاى کوڕى نارد بۆ شارى حەلەب تا پشتگیرىی زیاتر بەدەست بهێنێت بۆ شۆڕشەکەى.
ڕوژی ٢١ی ئازاری ساڵی ١٩٢٥ دانرا بە یەکەم ڕوژی ھەڵگیرسانی شۆڕش. لە نیوەی دوەمی مانگی یەکەمی ساڵی ١٩٢٥دا شێخ سەعید گەشتێکی بە زۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا کرد، دەچووە ھەر ناوچەیەک بە کومەڵ لایەنگر و دۆست ڕوویان تێدەکرد. لە ٥ی شوباتی ١٩٢٥، شیخ سەعید خانیی بەجێ ھیشت و لەگەڵ سەد سوارە بەرەو گوندی پیران بەڕی کەوتن بۆ ماڵی عەبدولڕەحیمی برای. ھەر لەو شەوەدا مەفرەزەیەکی سوپای تورک بە سەرۆکایەتیی حوسنی ئەفەندی و موستەفا عالیم، کە ھاتبوون بۆ گرتنی چەند کەسێک لە گوندنشینەکان. شێخ سەعید ڕازی نەبوو کە کەس بگیرێت. ئەمە بووە ھۆی ئەوەی کە ھەردوو لا سەنگەر لە یەک بگرن. لەپاش شەڕ و تەقەکردن، چەندەھا کەس لە مەفرەزەی دوژمن کوژران و ئەوانی تریش بە دیل گیران.
ئەم ڕووداوە بووە هۆى ئەوەى کە شۆڕش لە وادەى دیاریکراوى خۆى پێش بکەوێت، لە ماوەیەکى کەمدا پرسکى شۆڕش زۆر ناوچەى گرتەوە و چەندین ناوچە کۆنترۆڵکراو ئامادەکارى کرا بۆ کۆنترۆڵکردنى شارى ئامەد، بەڵام دواى چەند هەوڵێک سەرکەوتوو نەبوون لە گرتنى شارى ئامەد.
لەڕۆمانەکەدا باس لە خیانەتى هەندێک کەس دەکات لە شۆڕش، ڕۆماننووس لە ڕێگاى کارەکتەرى قاسم بەگ کە بە هاوزاواى شێخ دەیناسێنێت، خیانەت لە شێخ سەعید دەکات، شوێنى شێخ و هاوڕێکانى بە دوژمن دەڵێت و بە هۆیەوە شێخ سەعید لە نزیک لەسەر پردی چەمى جیرانان دەستگیر دەکرێت و دواى مانەوەى حەفتا ڕۆژ لە زیندان، لەگەڵ پۆلێک لە شۆڕشگێرانى تر لەسێدارە درا.
هەر لە ڕۆمانەکەدا باسى دوو کەسایەتى دەکات، کە لە شۆڕشەکەى شێخ سەعید ڕۆڵى کاریگەریان هەبووە، ئەوانیش یوسف زیبا و خالید جەبری بەگ، کە دواتر دەستگیر دەکرێن و لەسێدارە دەدەرێن.
ئەم دوو کەسایەتییە لە چالاکترین ئەندامانی کۆمەڵەی سەرخۆبوون بوون، کە ھەموو بڕیارە گرنگەکانی کۆمەڵەیان دەگەیاندە دوورترین ناوچەکانی کوردستان.
ڕۆماننووس لە پەرەگرافێکدا بەم شێوەیە باسى خەیاڵى شێخ سەعیدى پیران دەکات:
لە شوێنێکى ترى ڕۆمانەکەدا باس لە کاریگەرىی وڵاتە زلهێزەکان و چارەنووسى کورد دەکات:
”شەڕى مەزن کۆتایی هاتبوو. ئیدى بەڕووى پرسى مەزن لە خۆڵەمێشى ئارامیدا دەهاتە تەقاندن. کوردانیش بەڕووى خۆیان هاوێشتە سەر ئەم ژیلەمۆیە. پاریس، لەندەن و واشینگتۆن بووبوونە ئەو سێکوچکەى کە ئاگرى تژى بەڕوو لەناویدا دەهاتە شێواندن. کوردان ئێش و ئازارەکانیان، هیواکانیان، خەونەکانیان خستە تووبەرەى دڕاو و دایان بە شانیاندا و ڕوویان کردە ئەو پایتەختانەى چارەنووسى میللەتان تێیدا لەسەر مێز ڕاکشابوو.“
بەگشتى بە خوێندنەوەى ئەم ڕۆمانە خوێنەر دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمى شۆڕشى شێخ سەعیدى پیران و ئاشناى ڕووداوەکانى ئەو ڕۆژگارە دەبێت.
پێش ئەوەى خوێنەر دەست بکات بە خوێندنەوەى ڕۆمانەکە، ئەم چەند دێڕە نووسراوە:
”ئەم ڕۆمانە لە تاریکەشەودا لەژێر سێبەری سێدارەکان و باسکی خەیاڵێکی داگیرساودا ڕووی داوە. بۆ خوێندنەوەی پێویستت بە چرا نییە.“
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
