دیدی من
چێنەر بەدری
«ئەو کاتەی بابەتی جووڵە هاتە ناو دونیای فەلسەفەوە و فەیلەسووفەکان هەوڵیان دەدا بۆ تەفسیرکردنی، سینەما هاتە بوون.»
ژیل دولوز
خاڵی بەهێزی دەرهێنەرانی قوتابخانەی سینەمای نوێی فەڕەنسی، کۆنسێپتی جووڵە و گرتەگرتنێتی، کە بۆیان دڵی سینەمایە وئامانجی بەرهەمهێنانی فیلم و جیاوازی لەگەڵ فۆڕمە هونەرییەکانی تردا لێرەوەیە، هەروەها بۆ ئەدیب و ڕۆماننووسە جیهانییەکانیش هەمیشە خاڵێک بووە بۆ لەسەروەستان و هەوڵ بۆ تێگەیشتنی پەیوەندی لەگەڵ کردار و دەروون و ئەو گۆڕانکارییانەی کە لەسەر خود و بەرانبەر دروستی دەکات، ئەمەش لە پزیشکی لادێ و ئەمەریکای کافکادا دەگاتە ئەو ئاستەی، کە تەواوی بابەتە ورووژاوەکانی تر بۆ ئەوە بەکار دێت، بەردەوام بیر لە جووڵە بکەینەوە، بەتایبەتی ڕۆمانی ئەمەریکا، کە بە ئەو پیاوەی کە وون بووش ناسراوە (١٩١١-١٩١٤)، بۆ مارکسیش (زۆرترین سەردەممان لە بیرکردنەوەدا بردووەتە سەر و ئێستا کاتی کارە)م کاریش لێرەدا هەستانە لەسەر کورسییەکان و دروستکردن و ئەنجامدانی جووڵەیە
جووڵە پڕۆسەیەکە لەگەڵ مۆدێرنەدا دێتە ناو دونیای فیکر و شیکردنەوەی بۆ دەکرێت و ڕەهەندەکانی دەستنیشان دەکرێت، تا مۆدێرنە ئامادەیی خۆی ڕانەگەیەنێت و شێوەی خۆی دەرنەخات، ئەستەمە قسە لەسەر جووڵە بکەین وەک کایەیەکی هزری و جێی تێڕامان. لێرەوە ئێمەیەک کە لە چوارلاوە تەوق دراوین بە ترادیشناڵ و ژیانکردنی سوننەتی، سینەمای ئێمە وا لێ دەکات کامێرایەکی چەقبەستوو و وێنەیەکی وەستاومان بۆ بەرهەم بێنین، لەبری جووڵە و خێرایی. تاقانە وێنە بخەینە سەر شریتی فیلم و بەدیار دیمەنێکەوە دابنیشین، لەبری وێنەی بەردەوام و بازدان بەسەر پێگرەکاندا.
دونیای ئێمە، دونیای زۆربڵێیی و ورتەورتە نەبڕاوەکانە، ئەمەش بە هەمان شێوەی خاڵی پێشوو، پەیوەندیی بە ژیانکردنی مۆدێرنانە و ترادیشناڵەوە هەیە؛ دونیای مۆدێرنە دونیای ئەکتەکانە، پرەنسیپەکان و هەڵسەنگاندنەکان لەگەڵ ئاکتدا تاووتوێ دەکات، بەڵام دونیای ئێمەی ترادیشناڵ هەمیشە لە قسەکردن و مەنەلۆگدا گیرخواردووی ئەوەیە، کە ئایا زیاتر بدوێین یان کاتێکی نادیاری داهاتوو پێشنیاربکەین بۆ ئاکت، هاوشێوەی سیفەتی کارەکتەرەکانی نووسەری ئێمە، کە بێگومان گواستنەوەی واقیعی تاکی ئێمەیە بۆناو کتێبەکان، هەمیشە لە ورتەورتێکی نەبڕاوە و خۆدواندایە، دانیشتنە لەسەر هەمان کورسی بێ جووڵە یان دروستتر، دەستگرتنە بە کورسییەکەی ژێریەوە و توندگیرکردنی پێیەکانی لە زەوی. هەر هەوڵێکیش بۆ خستنەبەر کامێرای ئەم جیهانە و نماییشکردنی لەسەر سکرینەکان، دیمەنی کامێرایەکی چاودێری دەگوازێتەوە، نەک کامێرا و چاوێکی سینەمایی.
وەک بەرچاو ڕوونییەک بۆ خوێنەر، کارێکی گرنگ بۆ بەراوردی ڕەخنە و بەرهەمی ئامادە ئاماژە بە چەند فیلمێک بدەین و لەگەڵ ئەو پرسانەی لە بابەتەکەدا ورووژێندراون، بەراورد بکەین:
– فیلمی ژانی گەل، ڕۆمانێکە لە نووسینی نووسەر و سیاسەتمەدار، ئیبراهیم ئەحمەد و جەمیل ڕۆستەمی کاری دەرهێنانی بۆ کردووە و لە لایەن کۆمپانیای سولی فیلمەوە کاری بەرهەمهێنانی بۆ کراوە. ئەوەی کە وای کردووە ئەم فیلمە ببێت بە بابەت بۆ قسەکردن و بەراوردەکەمان، دوو خاڵی سەرەکیین:
١- ئاشکرایە کە لە دونیای سینەمادا و قۆناغی یەکەمی، کە سیناریۆیە، پڕۆسەی داڕشتنەوەی فۆڕمە ئەدەبییەکانی وەک شیعر و چیرۆک و ڕۆمان و ئەفسانە، دەگۆڕدرێن بۆ دیمەن و شێوازی تایبەتی ئەکادیمی، بەگشتییش نووسەری داڕێژەرەوە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ و بەرچاو شێواز و ئایدیا تایبەتییەکانی خۆی تێکەڵ بە بابەتەکە دەکات، تا ئەو ئاستەی لە زۆربەی حاڵەتەکاندا تەواو خۆی جودا دەردەخات لە بەرانبەر نووسینە ئۆرگیناڵەکەدا، ئەمەش بە هۆی
کاری نووسەرەوە و گوێزەرەوە، کە تەنها لە شێوازە داڕشتنەوە ئەکادیمییەکەدا قەتیس نابێت، بەڵکو گۆڕینی وێنەی هزرییە بۆ وێنەی ڕاستی و دونیابینیی ئایینی، تا بتوانێت لە ڕێیەوە گرتنی بە چاوی کامێراکان و بەوێنەکردنی ئایدیاکان کارێکی کردەیی بێت، هەروەک کە لە فیلمی ڕۆمیۆ و جولیێتی باز لورماندا (١٩٩٦) دەیبینین؛ لورماند وەک دەرهێنەر و داڕێژەرەوەی دەقی شانۆی ڕۆمیۆ و جولیێتیی شەکسپیر تا ئەو سنوورە دەڕوات، کە ئەگەر کەسێک بەرهەمەکانی بەرگوێ نەکەوتبێت و بە جارێک بیانخەیتە بەردەستی، بێگومان کەمترین هاوشێوەیی و لێکچوون دەبینێت لە نێوانیاندا، بە هۆی گۆڕینی کات و شوێن و شێوازی ژیان و و دیکۆر و لۆکەیشنەوە، کە سەد لە سەد جودایە لەوەی کە شەکسپیر وێنای کردووە و نوسیوویەتی.
بە داخەوە فیلمی ژانی گەل هیچ خاسییەتێکی لەوانەی تێدا نییە، لەبری ئەوەش دەرهێنەر و نووسەری داڕێژەرەوە، هێند بە ئەقڵێکی ترادیشناڵی و بەبڤەزانینی گۆڕینی دەق کاری کردووە، کە خوێندنەوە و تەماشاکردنی فیلمەکە هەمان وێنە و هەمان دونیابینی و دیکۆر و لۆکەیشن و تەسەوری سەردەمی خۆی دەگوازێتەوە، ئەمە ئەگەر نەڵێین کەمتر دەگوازێتەوە، وەک ڕاو بۆچوونی ئەو کەسانەی کە دەقە ئۆرجیناڵ و وێنە سینەماییەکەیان بەراورد کردووە.
ژانی گەل لە کەڤەری گۆڤارە ئێرانیەکان
٢- لە لایەکی تریش، شێوازی گرتەکان وێڕای ئەو ژمارە بێشومارەی بڕین و پێکەوەگرێدانەوە و گۆڕینی لۆکەیشن و ڕێکردنی بەردەوامی ئەکتەرەکان، نەتوانراوە جووڵە وەک پرۆسەی گواستنەوە و جووڵە وەک کاری کامێرا نماییش بکات، لەم سۆنگەیەوەیە وێڕای بودجەیەکی زەبەلاحی تەرخانکراو، کە بێگومانم بە هۆی هۆکاری تایبەتەوە لە چەندین ملیۆن دۆلاری کەمتر بۆ تەرخان نەکراوە و ئەکتەرانی تا ڕادەیەک لە باشترین ئەکتەرەکانی سەرشاشەکانمان، نەیانتوانیوە سادەترین خەڵات و ڕێزلێنان بەدەست بێنن و فیلمەکە وەک هەڵبژێردراوێک لە فێستیڤاڵەکاندا قبووڵ بکرێن، زیاتر بە هۆی ئەوەی لە سەرەتاوە ئەم بەرهەمە هێندە ئامانجێکی تایبەت و داخوازییەکی تاکەکانەیە، ئامانجێکی سینەمایی و هونەری نییە.
سەرەتا لە سینەمای مۆدێرنی ئەورووپی بەگشتی و سینەمای فەڕەنسی، کە تەنها ڕکابەرێکی هۆڵیوودە، چیرۆک و گێڕانەوە وەک بیانوویەک بەکار دەهێنرێت بۆ نماییشکردنی ئایدیا وێنەکان و خێرایی و جووڵە و گرتە، لە ژانری جوانیناسی، ئەمەش بە زەقی لە سینەمای رۆبێرت بریسۆن و جان لۆک گۆدارد و فرانسیس تروفاوت و ئەوانی تر، کە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی و تایبەتتر دوای ساڵی ١٩٥٥، پاش چەقبەستن و گیاندانی سینەمای ئەورووپیدا، بڕیاریان دا هەوڵ بدەن بۆ ئەنجامدانی باشترین فیلم و قووڵترین ئایدیا، بە کەمترین کەرەستە و کەمترین تێچوون، ئەمەش کۆمەڵە بەرهەمێکی لێ کەوتەوە کە تا هەنووکە و لە دوای پێشکەوتنە پێشبینینەکراوەکانی تەکنەلۆجیای تایبەت، هێشتاکە لە پێشەنگی باشترین فیلمەکانی جیهاندان.
بابەتی فیلمی بێکەس وەک هەر بابەتێکی ناو دونیای ئێمە، گیرخواردووی یادکردنەوە و خەیاڵێکی نۆستالژییە و تەواو سیخناخە بە دیمەنی جێی بەزەیی، ئەمەشە وای کردووە ختووکەی هەستی جەماوەر و بینەرەکانی بدات و هیچ ڕەخنەیەک یان کەمترین ڕەخنە ئاڕاستەی فیلمەکە کرابێت. لە بەرانبەردا نووسەر و دەرهێنەر، کە لە ناو جیهانی ڕۆژئاوا و سینەمای ئەورووپیدایە و ڕۆژانە بەریان دەکەوێت، دەیتوانی بە شێوازێکی جیاواز دەروونشیکاری بۆ تاک و کۆمەڵی کوردی بکردایە و لە کارەکتەرەکانیدا ڕەنگیان بدایەتەوە.
تێڕامانێکی تر، کە هەر یەکێک لە ئێمە بۆی دروست بووە، شێوازی کۆتاییپێهاتنی فیلمەکەیە، کە تیایدا هەوڵ دراوە بە شێوازێکی مۆدێرنانە و فۆڕمێکی نوێی گرتن لە چرکەیەکی ناچاوەڕوانکراو، هێشتنەوەی بۆشاییەکی بیری بۆ بینەر کۆتایی پێ بهێنرێت، بەڵام من پێم وابوو کە تەواو بوون و بەکارهێنانی ئەو تەکنیکە یەکەم کارە، کە لە لایەن کۆمپانیای سویدی و بە ناوی وڵاتی سویدەوە بڵاو دەبێتەوە و ژێرنووسی سویدییشی بۆکراوە، دەبوایە دەرهێنەر وریایانەتر دەستی بۆ تەکنیکێکی لەم شێوەیە ببردایە و لەو چیرۆکە لۆکاڵیانەدا دایبماڵیایە، کە تەنها لەهزری ئێمەدا بوونیان هەیە . دووەم، شوێن و چوارچێوەی چیرۆکەکە لە شوێنێکدا کۆتاهات، کە زیاتر بۆ ئەوەیە بینەر وا لێ بکات چاوەڕێی بەشی تر بێت، وەک لەوەی ببێت بە بەشێک لە پرۆسەی بەرهەمهێن و ئایدیا و دونیابینییە جیاوازەکان قسە لەسەر کۆتایی بکەن.
لەگەڵ ئەم سەرنجانەشدا، تا شوێنێک دەتوانین فیلمێکی لەم شیوەیە وا وەسف بکەین، توانای ئەوەی هەبێت کە تەکانێک بە ڕەوتی سینەمای کوردی بدات و لەو قوڕاوە دەری بێنێت و جێی هیوا بێت و چاوپۆشی بکەین لەوەی کرێی تێچوونی فیلمەکە دوو ملیۆن یۆرۆیە، کە دەکاتە دوو ملیارد و پێنجسەد وسی و نۆ ملیۆن و نۆسەد و حەفتا و شەش هەزار و حەوتسەد دیناری عێراقی، کە بێگومان سەرمان دەسووڕمێت فیلمێک بەو دونیا بچووک و بەکارهێنانی لۆکەیشنی ئاسایی و بەکارنەهێنانی هیچ ئەکتەرێکی ناسراو، چۆن پارەیەکی وای پێویست بووە لە بەرهەمهێنانی.
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
