شانۆنامەی باوك، نووسینی ئاوگۆست ستتریندبێرگ، وەرگێڕانی دلاوەر قەرەداغی و دەرهێنانی سدیق عەزیز
شوان حمە سەعید
دەمێك بوو دەنگۆی ئەو هەواڵە بڵاو بووبووەوە كە چەند شانۆكارێكی كوردی ئەورووپا (لە سوید، نەرویج، بەریتانیا، ئەڵمانیا و هۆڵەندا) سەرقاڵی پڕۆڤەکردنن لە سەر شانۆنامەی باوكی ستریندبیرگ، هەواڵەكە كورەی تاسە و چاوەڕوانی جۆش داین، چاوەڕوانی بینینی بەروبوومی چەند شانۆكارێكی كورد، كە بە هەگبەیەكی پڕ لە زانیاری و زانستیی زانستگە و ئەكایمیاكانی ئەورووپاوە دەگەڕێنەوە، بە ئەزموونی شانۆی هاوچەرخ و ستۆدیۆ و لابورەكانی دنیای پێشكەوتووی ڕۆژئاوا خەنیمان دەكەن.
ناهەقیشم نەبوو لە وەیدا كە چاوەڕوانی نمایشێكی ناوازە و دانسقە بكەم، چونكە دوان لەوان لە وڵاتی شكسپیرەوە گەڕابووەوە، دەرهێنەر لە وڵاتی ئیبسنەوە، خانمە ئەكتەرەكەیان لە وڵاتی برێختەوە، ئەوەی دیكەیان لە وڵاتی ستریندبێرگ و بێرگمانەوە. ئیدی چی لەمە باشتر هەیە؟ كێ خودا پێی دەدات لەم كوردستانەی ئێمە بەرهەمی چەند شانۆكارێك ببینێت كە سوودیان لە ئەزموونی شارستانیەتی ئەم وڵاتانە بینیبێت؟
ئەوەندەی من ئاگادارم بم، نمایشەكە ماوەیەكی زۆری بۆ تەرخان كرا، بۆ خۆئامادەكردن و مەشق و پڕۆڤە، لە هەندەران و لە شاری سلێمانییش، مەگەر بۆ نمایشەكەی هیوا فایەق (پتر لە ساڵێك) ئەوەندە كات بۆ ڕاهێنان تەرخان كرابێت، مەگەر هەر خوا و خۆیان بزانن كە چ بودجەیەكی قەبە بۆ ئەم نمایشە تەرخان كراوە، كە ئێمەی شانۆكارانی كوردستان بە خەونیش بۆمان ناڕەخسێت.
دەی قسەم لەسەر ئەوە نییە، گرنگ ئەنجامە!
لە كۆیە ڕۆژ و شەومان دەژمارد، تا ئەوەندەی نزیك بووینەوە لە ڕۆژی نمایش، ئەوە بوو بەشێك لە شانۆكارانی كۆیە بە مەبەستی سوودوەرگرتن لە ئەزموونێكی ناوازە، بەرەو پایتەختی ڕۆشنبیری بەڕێ كەوتین.
پاش نمایشەكە، كاتێك هۆڵەكەمان بەجێ هیشت، نمایشەكە گەلێك پرسیاری لەلا دروست كردین، لێرەدا گرنگترینیان دەخەمە ڕوو:
یەكێك لە پایەكانی نمایشی شانۆنامەیەكی سەركەوتوو و هەڵبژاردنی شانۆنامەكەیە، تێكستی شانۆنامەی باوكی ستریندبێرگ بێگومان یەكێكە لە شانۆنامە تۆكمەكانی، ڕەخنەگران كاتێك باسی ستریندبێگ دەكەن، ڕاستەوخۆ ئاماژە بە شانۆنامەی باوك دەكەن، ئێمە قسەمان لەسەر ئەوە نییە، بەڵام كاتێك دەرهێنەر تێكستێك هەڵدەبژێرێت بۆ نمایش، دەبێت باش لە تێكست و پەیامی تێكست تێبگات و بزانێت چی و لە كوێ و بۆ كێی نمایش دەكات، ئەمە وەكو ستانسلاڤسكی دەڵێت: پەیوەندیی بە ئەرك و ئەركی باڵا و سوپەرئەركەوە هەیە.
سوپەرئەرك واتە: دەرهێنەر بۆچی ئەم شانۆنامەیە لە ئەمڕۆی كوردستان و لە ئێستای كۆمەڵگەی كوردیدا و لەم بارودۆخەدا پێشكەش دەكات؟ مەبەستی چییە؟ دەیەوێت چ پەیامێك بگەێنێت؟ بەتایبەتی بابەتی شانۆیی باوك لە ئیستادا و لەو سەردەمەی پێشكەوتنی تەكنەلۆجیا تا ڕادەیەكی زۆر بەتاڵە، لەبەر ئەوەی ڕێگەچارەی ئاسان هەیە تاوەكو بتوانێت خۆی نەخاتە گێژاوێك و ماڵەكە و منداڵەكە و ژیانی بەرەو هەڵدێر ببات، ئێستا هەر زۆر بەئاسانی دەتوانن بزانن منداڵەكەیان هیی خۆیانە یان لە پیاوێكی دیكەیە.
من دڵنیام ئەگەر ستریندبێرگ لە ئێستادا بوایە، ئەم تێكستەی بەم شێوەیە نەدەنووسی، لەبەر ئەوەی تەكنەلۆژیا بە خێرایی گومانەكانی یەكلا دەكردەوە، لە ڕێگەی پشكنینی (دی ئێن ئەی) و كۆتایی بە گومانەكان دەهێنا، بۆیە بە ڕای من دەرهێنەر لە هەڵبژاردنی تێكست سەركەوتوو نەبووە، گریمانەیەكی دیكە دەمێنێتەوە ئەویش ئەوەیە ئەگەر دەرهێنەر بیەوێت پێمان بڵێت من وەك شاكارێكی دنیای ئەدەبی شانۆ سەیرم كردووە و هەڵمبژاردووە، ئەمیان ڕەوایە؛ بەڵام بەداخەوە دیسانەوە نەیتوانیوە وەك دەرهێنەرێكی پیشەمەند مامەڵە لەگەڵ تێكستەكەی ستریندبێرگدا بكات و داهێنەرانە بەرجەستەی بكات، ئەمەش بەوەدا دەردەكەوێت كە دەرهینەر لە سەرتاپای نمایشەكە، دیمەن دوای دیمەن بۆمانی دەسەلمێنێت كە دەرهێنەرێكی ئارەزوومەندە و هیچی بەسەر پێشمەندێتییەوە نییە. بینەری شانۆ، ئەگەر باش سەرنج بدات، ئەوەی بۆ ڕوون دەبێتەوە، كە دەرهێنەر لە سەرەتاوە تا كۆتایی نمایش بە یەك زمان كاری كردووە , مەبەستمان لەزمانی ئەدەبی نیە، بەڵكو زمانی شێوازی كاركردنە، من لەو باوەڕەدام دەرهێنەر نەك هەر نەیتوانیوە یەك ستایلی گشتگیر بەكاربێنی، بگرە لەوانەیە هەر نەشزانێ ستایلی كاركردن لەسەرەتاوە تا كۆتایی مانای چییە , مەبەستم لە كاركردن لە دیمەنێكی زۆر واقعیە و لە دیمەنێكدا ڕەمزی!
من لە دابەشكردنی ڕۆڵ هەق بە دەرهێنەر دەدەم و هەڵبژاردنەكانی خراپ نین، چونكە لە بزووتنەوەی شانۆی كوردی ئەكتەری پرۆفیشناڵمان نییە، بەتایبەتی لەوانەی كە تەمەنیان هەیە و ساڵانێكە خەریكی شانۆی تەقلیدین بە ناوی ئەزموونگەرییەوە، بۆیە ئەكتەرەكان (بەتایبەتی شەماڵی عەبەڕەش و سیروان جەمال خراپ نەبوون) هەوڵەكانیان لە بەرجەستەكردندا دیار بوو، بەڵام بەڕێوەبردنیان لە لایەن دەرهێنەرەوە باش نەبوو، لەبەر ئەوەش بوو هاوئاهەنگی زۆر بوو لە نواندن، دڵنیام شێوازی نواندنیشیان بۆ ڕوون نەكراوەتەوە، بەگشتی ئەوەی پێی دەگوترێت: “ئیدارەی ئەكتەر” كە ئەركی دەرهێنەرە، بەجارێ فەرامۆش كرابوو.
لە كاتێكدا لە هۆڵێكی گەورە نمایشێكی واقیعی نمایش دەكات و دەیزانی نێوانی بینەر و ئەكتەر دوورە، دەبوایە دێڕبەدێڕی دیالۆگەكان بگات، كەچی بەشێك لە دیالۆگەكان نەدەگەیشتن بە گوێی بینەر، ئینجا ئاماژە و جووڵەی بێپاساو یان ناهاوتا لەگەڵ سات و پێویستییەكانی، یان زۆنەكانی كارەكتەر كە هیچیان ڕوون و ئاشكرا نەبوون، ئەمجا سەرەڕای هاوارهاوار و هەڵچوون و كەفوكوڵی كتوپر و جووڵەی بێسەروبەر و مانانەبەخشی كە پتر لە كەسایەتیی لاورا (خەرمان هیرانی)دا بە زەقی بەدی دەكرا.
كاتێكیش باسی تیمپۆ و ڕیتمی نمایش دەكەین، پەیوەستە بە تێگەیشتنێكی قووڵ و پیشەمەندی دەرهێنەر، كە لە زۆربەی كات لە نمایشەكە كێشەی ڕیتم هەبوو، زۆر گرنگ بوو بتوانێت مۆسیقای ناو تێسكت بدۆزێتەوە، بەداخەوە كە ئەكتەر خاوەن ئەزموونی خۆی ڕادەستی دەرهێنەری بێئەزموون بكات، ئاكامەكەی هەر وا دەبێت.
خۆ ئەگەر كێشەی یەكەمی ئەم نمایشە وەكو ئامەژەم پێ دا خراپبەڕێوەبردنی ئەكتەر بێت، ئەوە كێشەی دووەمی نمایشەكە سینۆگرافیاكەیەتی.
خۆ ئەگەر لە كێشەی یەكەمدا ئەكتەركان (بەتایبەتی شەماڵ و سیروان) تا ڕادەیەك فریای دەكەون و خەڵت و خەوشی دەرهێنانەكە تا ڕادەیەك لە بەرچاوی بینەری كەمئەزموون دەشارنەوە، بەڵام كێشەی سینۆگرافیاكە بۆ خۆی وەكو دەعبایەكی دزیۆی بێمانا و نەشاز، لە سەرەتاوە تا كۆتایی نمایش چەقی بەستووە. ئەرێ كەسێكیان نەیپرسی بۆ ئەم سینۆگرافیایە؟
لە ماڵێكی خانەدان و ئەرستۆكرات دیوارەكان چۆن بە گوێنی دادەپۆشرێن؟ لە نمایشێكی واقیعی كە ماڵێكی خانەدان بەرجەستە دەكات گوێنی مانای چی دەبەخشێت؟ ستاتیكا!!
كێشەی ئەم نمایشە لە ڕووی سینۆگرافیایەوە لەم پرسیارەدا دەردەكەوێت: ئەگەر تەماشای سینۆگرافیاكە بكەین، پێش ئەوەی ئەكتەرەكان بێنە سەر شانۆ، بیرمان بۆ ئەوە دەچێت كە ئەم سینۆگرافیایە، سینۆگرافیایەكی هێماگەرییانەیە، یان شێوازگەرییانەیە، یان مەرجئامێزە، یان هەر نەبێت تەعبیرییە.
ئەگەر وا بێت، دەبێت شێوازی نواندنی ئەكتەرەكانیش هاوئاهەنگ بن لەگەڵ شێوازی سینۆگرافیاكەدا؛ بەڵام بە پێچەوانەی سینۆگرافیاكە، شێوازی نواندنی ئەكتەرەكان زیاتر واقیعییە و هەندێك جاریش هەوڵ دەدەن، بەڵام بێهودە سایكۆلۆجییانە نمایش بكەن. بۆچی بێهودە؟ چونكە هەموویان جگە لەو دوو ئەكتەرەی باسم كرد، بەتەواوەتی لە مەسەلەی بێسەروبەرییان لە كات و تەوقیت و وەستان و كار و كاردانەوەدا پێوە دیارە.
لە دیمانەیەكی تەلڤزیۆنیی كورتدا سەبارەت بە میتۆدی شانۆیی دەرهێنەری نمایشەكە دەڵێت: هیچ میتۆدێكی شانۆیی پیادە ناكەم.
بە دڵنیاییەوە لەمەدا زۆر ڕاست دەكات، ئەم بێمیتۆدییەی زۆر بەكارامەیی لە نمایشەكدا سەلماند، بەڵام پاشان دەڵێت: پیتەر بروك كاری تێكردووم.
كاتێک سەرنجی سینۆگرافیاكەم دەدا، تیگەیشتم كە دەرهێنەر زۆر ساویلكانە و ڕووكەشانە لە بروك تێگەیشتووە، وا تێگەیشتووە بروك واتە بەكارنەهێنانی ناو ماڵە لەسەر شانۆ، هەر بۆیەش ماڵی كاپتینی بە گوێنی داپۆشیوە.
لە كۆتاییدا دەڵێم گوناهە ئەم هەموو بودجە و توانا مرۆییە بۆ دەرهێنەرێكی ئارەزوومەندی كە نە دەرهێنانی شانۆیی خوێندبێت، نە ئەزموونێكی دەوڵەمەندی شانۆیی هەبێت، تەرخان بكرێت.
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
