دیدی من – بولێتین
سازدانی: جۆن ماکڵن
لە ئینگلیزییەوە: محەمەد بابەکر
لە ناوەڕاستی مانگی ئایاردا، ڕۆیشتم بۆ ستۆدیۆکانی یونیڤەرساڵ هۆڵیوود و بەگوێرەی ڕێنماییەکان رۆیشتم بۆ شوێنی وەستاندنی ئۆتۆمبێل کە بە گەراجی جوراسیک ناسراوە. دواتر بە ڕێگای سیتی وۆکدا ڕۆیشتم بۆ سینەماکانی یونیڤەرساڵ ئەی ئێم سی، لەوێ سەیری ڤیدیۆیەکی پێنج خولەکیی فیلمی داهاتووی کریستۆفەر نۆڵان ئۆپنهایمەرم کرد.
گرتە ڤیدیۆییەکەی فیلمەکە کورت و سەرنجڕاکێش بوو، بەڵام بە شێوەیەکی دیاریکراو چیرۆکەکەی ئاشکرا نەکرد، بۆیە پێویست ناکات نیگەران بیت لە خوێندنەوەی زیاتری ئەم پارچەیە؛ من هیچ دزەپێکردنێکم نییە پێشکەشی بکەم (هەرچەندە دەتوانم بڵێم مات دەیمۆن بە شێوەیەکی زیرەکانە ڕۆڵی ژەنەڕاڵ لێسلی گرۆڤس دەگێڕێت).
دوای نمایشەکە، چووم بۆ ناوچەیەکی بێدەنگ و پڕ لە درەخت لە هۆڵیوود، و ئەوەی وا دەردەکەوت خانوویەک بوو کە گۆڕدرابوو بۆ ستۆدیۆی دەستکاریکردن، لەوێ لەگەڵ نۆلان قسەم کرد دەربارەی ئەوەی چۆن جەی هەڵبژارد. ڕۆبەرت ئۆپنهایمەر، دەرهێنەری نهێنی تاقیگەی لۆس ئەلامۆس کە بۆمبی ئەتۆمی بەرهەمهێنا، وەک بابەتی فیلمێک کە ئامانجی بینەران بوو.
بۆ ئەوانەی کە بە مێژووی ئەم دواییەی هۆڵیوود ئاشنا نین، نۆلان لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا زنجیرەیەک فیلمی گەورەی دەرھێناوە، لەوانە (تێنێت، دەنکێرک، ئینتەستێلە، ئینسێپشن، و سێ فیلمی پەیوەندیدار بە باتمان کە بە سوارچاکی تاریک ناسراون) کە بە شێوازی چیرۆکی ئاڵۆز ناسراون و سەرکەوتنی بازرگانی و ڕەخنەیی بەرچاویان بەدەستهێناوە. (فیلمەکانی نۆلان زیاتر لە ٥ ملیار دۆلاریان لە بۆکس ئۆفیس کۆکردەوە و ۱۱ خەڵاتی ئۆسکاریان بردەوە لە کۆی ۳٦ پاڵێوراو بۆ خەڵاتی ئۆسکار).
تەنانەت بە ڕەچاوکردنی هەمەجۆری کارەکانی پێشووی و مەیلی بۆ چیرۆکی داهێنەرانە، ئۆپنهایمەر وەک هەڵبژاردنێکی ئارەزوومەندانە دەردەکەوێت. ئۆپنهایمەر کەسایەتییەکی سەرەکی بوو لە شۆڕشی فیزیادا کە لە کانوونی یەکەمی ۱۹۳۸ دەستی پێکرد کاتێک فیزیکزان لیز مایتنە و ئۆتۆ فریش بۆیان دەرکەوت کە شتێک پێشتر پێیان وابوو مەحاڵە ڕووبدات: دابەشکردنی ناوکی یۆرانیۆم بۆ دوو بەش.
ئەم بیردۆز و تاقیکردنەوانەی خوارەوە وای لە زاناکان کرد کە پشتڕاستی بکەنەوە کە زنجیرەیەک لەو “تێکچوونە ئەتۆمییانە” ئەگەری هەیە. ئەم جۆرە زنجیرە تێکچوونە دەتوانێت وزەیەکی گەورە بڵاو بکاتەوە، زیاتر لە تەقەمەنی ئاسایی. پێشبڕکێیەکە بۆ دروستکردنی بۆمبێکی ئەتۆمی ئەمریکی پێش ئەوەی نازی ئەڵمانی بتوانێت لە یەکێکیان بەدەست بهێنێت، درامایەکی ئاڵۆز و راستەقینە لە بەرزترین ئاستدا.
زۆرێک لە فیزیکزانە باڵاکانی لۆس ئەلامۆس پێشتر لە ئیمبراتۆریەتی سێیەمی نازییەکان هەڵهاتوون، ئەوان دەیانزانی وێرنەر هایسنبێرگ و زاناکانی تر لە بواری سەرهەڵدانی میکانیکی کوانتەم لە ئەڵمانیا ماونەتەوە و کاریان لەسەر بۆمبی نازیی کردووە(هەرچەندە دواتر دڵسۆزییان دەبێتە جێگای پرسیار).
جگە لە ئەرکی زەبەلاحی دروستکردنی تاقیگەیەکی نهێنی لە ناوچەیەکی دابڕاو لە نیو مەکسیکۆ و ڕاکێشانی زانا دیارەکان بۆ لای و بەڕێوەبردنی کەسایەتییە سەیرو سەمەرەکانیان، چیرۆکی ئۆپنهایمەر چەندین ڕووی ئاڵۆزی کەسی و دەروونی و سیاسی لەخۆ دەگرێت.
ئۆپنهایمەر حەزی لە دەروونناسی، شیعر، ئایینی ڕۆژهەڵات، هونەر و سوارچاکیی بوو بەناو چۆڵەوانی نیو مەکسیکدا وەک ئەوەی لە فیزیادا بوو. ئەو کەسایەتییەکی کاریگەر بوو – بەجۆرێک پاڵەوان بوو بۆ زۆر کەس لە لۆس ئەلامۆس – و رۆحێکی هەستیار و نادیار و تا رادەیەک شکستەنێتی هەبوو.
دوای ئەوەی لە زانکۆی هارڤارد و زانکۆی کامبریج و زانکۆی گۆتینگن لە ئەڵمانیا لە ماوەی ساڵانی ۱۹۲۰کاندا خوێندوویەتی، ئۆپنهایمەر بوو بە کەسایەتییەکی گەورە لە بواری زانست لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و لەسەر شانۆی جیهان، بە دامەزراندنی بەرنامەیەکی فیزیا لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە شاری بێرکلی، هەروەها دامەزراندنێکی هاوبەش لە پەیمانگای تەکنەلۆژیای کالیفۆرنیا کە بە کالتێک ناسراوە. بەشدارییەکانی لە فیزیای تیۆریدا زۆر گرنگ بوون.
بەشداریی لە چەندین بواری لاوەکی لەوانە بیردۆزی بواری کوانتەم و دیاردەکان کە بە کونە رەشەکان ناسراون کردووە. لە کالیفۆرنیا لە ماوەی ساڵانی ۱۹۳۰کاندا، ئۆپنهایمەر بایەخێکی بە کێشە سیاسییە فەرامۆشکراوەکانیش دا.
بەشداریکردنی ئەو لە بازنە پێشکەوتووەکاندا کە ئەندامانی گروپە کۆمۆنیست و سۆسیالیستەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای لەخۆ دەگرت، زۆر نائاسایی نەبوو لە چوارچێوەی قەیرانی گەورەدا کە وێران بوونی چینی کرێکاری ئەمریکی و سەرهەڵدانی فاشیزمی ئەوروپای گرتەوە.
زۆرێک لە ڕۆشنبیرانی ئەمریکی لە لای چەپی سیاسی(سۆسیالیستەکان) هەستیان بە هەندێک پەیوەندی کرد لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت، بەتایبەتی سەبارەت بە پشتیوانیکردنی بۆ حکومەتی کۆماری لە شەڕی ناوخۆی ئیسپانیا دژی نیشتمانپەروەرە فاشیستەکان بە ڕێبەرایەتی ژەنەڕاڵ فرانسیسکۆ فڕانکۆ.
ئۆپنهایمەر هەمیشە رایگەیاندووە کە ئەو هەرگیز سەر بە پارتی کۆمۆنیست نەبووە یان رێنمایی وەرنەگرتووە و تۆماری گشتی بەڵگەی دۆکیومێنتاری پێویستی تێدا نییە بۆ سەلماندنی پێچەوانەکەی. لەگەڵ ئەوەشدا، بەهۆی کارلێککردنی لەگەڵ خەڵکی جۆراوجۆر کە ئەندامی پارت و گروپە هاوپەیمانەکان بوون، ئۆپنهایمەر بوو بە بابەتی چاودێریکردن و گوێگرتن لێی بە تەلەفۆن لەلایەن ئێف بی ئای(نوسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی ئەمریکا) پێش ئەوەی وەک بەڕێوەبەری تاقیگەی لۆس ئەلامۆس دەستنیشان بکرێت.
دوای جەنگەکە، ئۆپنهایمەر و زاناکانی دیکە کە بەشداربوون لە دروستکردنی یەکەم بۆمبی ئەتۆمی ترسیان لەوە هەبوو کە سەرکردە سیاسییەکان بە تەواوی لەو مەترسییە تێنەگەیشتوون کە دروستیان کردووە. بە هیوای خۆ بەدوورگرتن لە پێشبڕکێی جیهانی چەکی ناوەکی، هەندێک لەو زاناکانە، لەنێویاندا ئۆپنهایمەر، پشتگیری بیرۆکەی دانانی تەکنەلۆژیای ناوەکییان کرد لەژێر کۆنترۆڵی نێودەوڵەتیدا (هەوڵێک کە لانیکەم لە ماوەیەکی کورتدا شکستی هێنا). هەروەها کۆمەڵێک زانا و ئەندازیاری پڕۆژەی مانھاتن تیشکیان خستە سەر پەروەردەی گشتی دەربارەی چەکی ناوەکی و وزەی ناوەکی (و زانست بەگشتی) بە دروستکردنی گۆڤاری “بەیاننامەی زانایانی ئەتۆمی”، کە ئۆپنهایمەر وەک سەرۆکی یەکەمی دەستەی ڕاوێژکاری گۆڤارەکە خزمەتی دەکرد.
وەک باوکی بۆمبی ئەتۆمی ناسراو بوو کە کڵاوێکی پۆرکبای لەسەربوو و جگەرەی دەکێشا، ئۆپنهایمەر بوو بە زانایەکی بەناوبانگ لە ساڵانی دوای جەنگی جیهانی دووەم، وەک بەڕێوەبەری پەیمانگای لێکۆڵینەوەی پێشکەوتوو لە پرینستۆن خزمەتی کرد و لەسەر بەرگی گۆڤارە گەورەکان دەرکەوت. بەڵام لە ساڵی ۱۹٥۳، یاریدەدەری پێشووی کۆنگرێس بۆ ئێف بی ئای ڕایگەیاند کە ئۆپنهایمەر سیخوڕێکی سۆڤیەت بووە و سەرۆک دوایت دی ئایزنهاوەر فەرمانی دا کە “بەربەستێکی بەتاڵ لەنێوان دکتۆر ئۆپنهایمەر و داتای نهێنی دابنێت.” ئۆپنهایمەر بەرەنگاری راگرتنی مۆڵەتی ئەمنی بوو، بەڵام دوای نۆزدە ڕۆژ لە دانیشتنە زۆر دیارەکان، دەستەیەک لە لیژنەی ئاسایشی کارمەندانی کۆمسیۆنی وزەی ئەتۆمی لە کۆتاییدا ڕەتیان کردەوە مۆڵەتەکە بگەڕێننەوە، ئەمەش بە شێوەیەکی کاریگەر کۆتایی بە خزمەتی ئۆپنهایمەر لە حکومەتدا هێنا.
ئەمە بڕیارێک بوو کە ئۆپنهایمەری هەژاند هەتا مردنی لە ساڵی ۱۹٦۷، و هەتا کانوونی یەکەمی ۲۰۲۲ هەڵنەوەشێنرایەوە، کاتێک وەزیری وزە جێنیفەر گرانھۆڵم ئەو فەرمانەی هەڵوەشاندەوە کە ئۆپنهایمەر مۆڵەتی ئاسایشی لابرد بەهۆی پرۆسەیەکی هەڵەوە کە پێشێلی یاساکانی لیژنەکەی دەکرد. بە تێپەڕبوونی کات، بەڵگەی زیاتر دەربارەی پێشبینی و نادادپەروەری لەو پرۆسەیەدا دەرکەوت کە دکتۆر ئۆپنهایمەر رووبەرووی بووەوە لە کاتێکدا بەڵگەی دڵسۆزی و نیشتمانپەروەریی زیاتر بەهێز بوو.” چەند دەیەیەک دوای ئەو راستیە، تۆمارەکانی گوێگرتنی سەلامەتی ئۆپنهایمەر بە ڕوونی ئەوەیان نیشان دا کە ئەوە دڵسۆزی نییە بۆ وڵاتەکە، بەڵکو دژایەتی سەرەتایی ئەو بوو بەرامبەر بە پەرەپێدانی بۆمبی هایدرۆجینی- چەکێک کە لەسەر بنەمای تێکەڵکردنی ناوەکیی دامەزراوە و هێزێکی زۆر گەورەتر بوو لەو چەکانەی کە بۆ لەناوبردنی هیرۆشیما و ناگازاکی بەکاردەهێنران لە ساڵی ۱۹٤٥ کە کلیلی بڕیارەکە بوو بۆ قەدەغەکردنی.
کەواتە چیرۆکی جەی ڕۆبەرت ئۆپنهایمەر دەوڵەمەند و ئاڵۆز و هەستبزوێنە، لە رووی سیاسییەوە ئاڵۆزە، لە ڕووی بوونناسییەوە گرنگە و لە ڕووی ئەخلاقییەوە تەحەداکەرە و بەم شێوەیە چیرۆکێک نیشان دەدات کە دژی زنجیرەیەکی گشتی فیلمەکانی کەڵەپاڵەوانی ئەنیمەیشن و زنجیرەکانی تری هۆڵیوود دەوەستێت وەک ئەوەی گورگە جاڵجاڵۆکەکەی رایمۆند چاندلەری نوسەری بەناوبانگ کە چی لە کێکە ئیسفەنجەکە کرد.
لە چاوپێکەوتنێکی دواتردا، پرسیاری ئەوەم لە نۆلان کرد کە چۆن ئۆپنهایمەری وەک بابەتی فیلمێک هەڵبژاردووە و چۆن مامەڵەی لەگەڵ کورتکراوەی ژیانی گەورەی فیزیکزانەکە کردووە، وەک لە ژیاننامەی براوەی خەڵاتی پولیتزەری کتێبە زیندەزانییە ئەمریکییەکانی “پرۆمێثیۆسی ئەمریکی” و لە ژیاننامەی زیاتر لە ۷۰۰ لاپەڕەیی کەی بێرد و مارتن جەی شێروین لە سیناریۆیەکی فیلمی برد وەڵامەکانی جۆرێک لە چیرۆکی سینەمایی رەسەن پێکدەهێنن، کە بۆ من گرنگ و سەرنجڕاکێش دەردەکەوت لە ماوەی چاوپێکەوتنەکە و کاتێک دواتر پێداچوونەوەی بۆ کرا، و زیاتر شایانی سەرنج و بیرکردنەوە بوو، بەتایبەتی لە چوارچێوەی هەڕەشەکانی ڕوسیا بۆ بەکارهێنانی چەکی ناوەکی لە ئۆکرانیا.
جۆن ماکڵن: من لە بوارێکدا کار دەکەم کە بابەتەکە بە سروشتی خۆی قێزەونە، چەکی ئەتۆمی شتێک نییە کە خەڵک دەیانەوێت باسی بکەن. کەواتە یەکەم شت کە گرنگە ئەوەیە: چۆن بیرۆکەی هەڵبژاردنی ئۆپنهایمەرت وەک بابەتی فیلمەکە بۆ هات؟ ئەوە باتمان یان شتێکی لەو بابەتە نییە.
کریستۆفەر نۆلان: نەخێر، ئەوە شتێکە کە چەندین ساڵە لە خەیاڵم دایە. من هەرزەکار بووم لە ساڵانی هەشتاکان لە ئینگلتەرا. ئەوە لوتکەی هەڵمەتی داماڵینی چەکی ئەتۆمی و خۆپیشاندانی گرینهام کۆمۆن بوو؛ هەڕەشەی جەنگی ئەتۆمیی گەورە بوو کاتێک تەمەنم ۱۲، ۱۳ و ۱٤ ساڵان بوو، ئەوە گەورەترین ترسی هەموومان بوو. بۆ یەکەم جار لەو چوارچێوەیەدا چاوم بە ئۆپنهایمەر کەوت. لە بیرم دێت کە لە گۆرانییەکەی ستینگدا ئاماژەی پێکراوە دەربارەی ئەو ڕووسیانەی کە لەو کاتەدا بڵاوکراونەتەوە و باسی یارییە بکوژەکانی ئۆپنهایمەر دەکەن. لەو کاتەدا بەشێک بوو لە کلتووری خەڵک بەبێ ئەوەی زۆری لەسەڕ بزانین.
لە ماوەی چەند دەیەی رابردوودا، زانیاریم بینی کە زاناکان لە لۆس ئەلامۆس لە خاڵێکدا بڕیاریان دابوو کە ئەگەرێکی کەمی ئاماری هەیە کە تاقیکردنەوەی ترینیتی بتوانێت گڕ لە کەش و هەوا داگیرسێنێت و هەموو ژیانێک لەسەر زەوی تێکبدات. ئەوان نەیانتوانی بە تەواوی ئەم ئەگەرە لە رووی بیرکاری و تیۆرییەوە لەناو ببەن. بەهەرحاڵ، ئەوان بەرەو پێشەوە هەنگاو دەنێن. ئەمە بە یەکێک لە درامییترین بارودۆخەکانی مێژووی جیهان دادەنرێت، کە تێیدا هەر ئەگەرێک مانای کۆتایی هاتنی ژیانە لەسەر زەوی. ئەمە بەرپرسیارێتیەکە کە هیچ کەسێکی دیکە لە مێژووی جیهاندا ڕووبەڕووی نەبۆتەوە.
لە دوایین فیلمی خۆمدا ئاماژەم بەوە کردووە، “تێنێت.” گفتوگۆ و ئاماژەیەک هەیە بۆ ئەو کەیسە تایبەتە لەلایەن ئۆپنهایمەەوەر. فیلمەکە باس لە لێکۆڵینەوەیەکی زانستی خەیاڵیی دەکات لەسەر ئەم بیرۆکەیە: دەتوانیت پاککەرەوەی ددان بگەڕێنیتەوە شوێنی خۆی؟ مەترسی زانین کاتێکە کە زانیاریی ئاشکرا دەبێت – کاتێک زانراوە و راستییە – ناتوانیت کات بگەڕێنیتەوە و بیشاریتەوە.
بۆیە دوای مامەڵەکردن لەگەڵ ئەوە، بە مانایەکی زانستی، لە کۆتایی ئەم فیلمەدا، لەگەڵ ئەو پرسیارەدا مامەوە. لە ڕاستیدا، ڕۆبەرت پاتنسن، کە بەشداری لە “تێنێت” کرد، کتێبێکی وەک بیرەوەری پێدام کە وتارەکانی ئۆپنهایمەری تێدابوو دوای جەنگی جیهانی دووەم. لە کاتی خوێندنەوەی ئەو قسانە و فێربوون دەربارەی مێشکی پیرانی ئەو سەردەمە لە سەرەتای پەنجاکاندا، هەوڵیان دا چوارچێوەیەکی ڕۆشنبیری دروست بکەن بۆ تێگەیشتن و ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەیەکی نوێ بۆ سەر بوون، کە یەکەم هەڕەشەی ڕاستەقینەیە بۆ سەر بوون لەسەر زەوی- کاتێکی زۆر ترسناک بوو بۆ خوێندنەوە دەربارەی کاتێک کە شتێکی نوێ بوو. لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا، ئێمە توانیومانە بە هەموو جۆرە لێدوانە سیاسییەکان و گفتوگۆی فەلسەفی بیڕازێنینەوە و هەموو ئەو شتانە دەزانین. ئێمە نەوەیەکی زۆر لە خەڵکمان هەیە کە چوارچێوەیەکی ڕۆشنبیری بۆ بیرۆکەیی زیندووبوونەوە دابین دەکەن و دەیشارنەوە و وا دەردەکەون کە زیاتر قبوڵکراون وەک بەشێک لەو ژیانەی کە ئێمە لەژێر سێبەری بۆمبەکەدا گەورە بووین. جگه له گۆڤار و ڕۆژی دوایی، ئەمه هەموو ئەوەیه کە ئەم بارودۆخەی ئێمەی تێداین بیری خەڵکی بهێنێتەوە.
ئامانجی من کاتێک فیلمێک دروست دەکەم، من فیلم دروست ناکەم بۆ گەیاندنی پەیامێک، من دروستم کرد چونکە چیرۆکێکی سەرنجڕاکێشە. بەڵام بەشێک لەم چیرۆکە دەربارەی گەڕانەوە بۆ بنەماکانی دەوروبەری بۆمبەکەیە، سڕینەوەی داتای سیاسی و فەلسەفە و بارودۆخی جوگرافی-سیاسی و تەنها سەیرکردنی ئەو هێزە خاوەی کە خەریکە بتەقێتەوە و ئەوە مانای چییە بۆ ئەو کەسانەی بەشدارن و مانای چییە بۆ هەموومان.
ماکڵن: ئەوە ڕوونە کە ڕێگایەکی درێژخایەن بوو. کاتێک دانیشتوویت بۆ نووسینی سیناریۆی فیلمەکەت، وەک تێدەگەم، بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمای “پرۆمیثیۆسی ئەمریکی” (کتێبێکە کە تەواوی ژیانی ئۆپنهایمەری تێدا باسکراوە) دروستکراوە، مەبەستم ئەوەیە، ئەم کتێبە ۷۰۰ لاپەڕەییە و مەودایەکی فراوان لە بابەتەکان دەگرێتەوە. کەمێک قسە لەسەر پرۆسەی گۆڕینی نووسین بکە بۆ فیلم.
نۆلان: پڕۆسەکە بۆ من سەرنجڕاکێش بوو بەهۆی هەموو ئەو شتانەی کە وا دەکات کتێبی “پرۆمیثیۆسی ئەمریکی” یەکەمین تۆماری گەورەی ژیان و لێکدانەوەی ژیانی ئۆپنهایمەر بێت. بەڵام هەموو شتێک کە وا دەکات وەک خۆگونجاندن سەخت دەربکەوێت ئەوەیە کە من زۆر باش بووم بۆ گونجان، چونکە مامەڵەکردن لەگەڵ ژیانی ڕاستەقینە، مێژوو، و هەوڵدان بۆ ئەوەی خۆشیی بکەیت، پارچەیەکی درامی دەربڕین، گەورەترین بەربەستی تۆ وەک سیناریۆنووس هێزە، زانینە. من زانا نیم و هیچ ئامرازێکم نییە بۆ ئەوەی ببم بە زانا لەو کاتەی کە پێویستە بۆ نووسینی سیناریۆکە. تۆ دەگەڕێیت بۆ پسپۆڕان و زانیاری پسپۆڕان.
بۆیە، لە ڕابردوودا، لەگەڵ فیزیکزانی مەزنی کاڵتێک و براوەی خەڵاتی نۆبڵ، کیپ تۆرن، لە فیلمەکانی “ئینتەستێلە” و “تێنێت” هاوکاریم کردووە. لەگەڵ “پرۆمیثیۆسی ئەمریکی”، لە نوسینی کەی بێرد و مارتی شێروین (بە تایبەتی مارتی شێروین کە ۲٥ ساڵیان بەسەر برد بۆ گەڕان بەدوای کتێبەکەدا) بڕێکی زۆر زانیاری باوەڕپێکراو هەیە، چونکە ئەوان هەموو هەوڵێکیان دا بۆ دۆزینەوەی زانیارییەکان. بەم شێوەیە، دواتر مامەڵە لەگەڵ بڕێکی زۆر لە زانیاری دەکەیت کە بە خۆشحاڵییەوە بەڵگە هەیە لە پشتیەوە. یەکجار کە خوێندتەوە دەتوانیت بڵێیت، “بوەستە، چی بوو دەربارەی ئێدوارد، چیڕۆک بێژەکە؟” وە دەتوانیت سەیری هەموو سەرچاوەکان بکەیت. بۆیە ئەوە ئەو دەوڵەمەندییە سەرسوڕهێنەرەی زانین بوو کە من توانیم دەست بکەم بە نووسینی سیناریۆیەکی زۆر وردتر. دەمەوێت لە ڕوانگەی ئۆپنهایمەرەوە چیڕۆکەکە بگێڕمەوە. ئەمە ئەو شتەیە کە لە کتێبەکەی کای و مارتین وەرمگرتووە، هەستم بەوە کرد کە دەبێت ئەمە مانای چی بێت ببیت بەو کەسە، لە مێشکیدا چی ڕوودەدات . هەستم کرد کە ئەمە فیلمەکەیە.
ماکڵن: ئەو ئەم کەسەیە کە زەحمەتە بە وردیی دیاری بکرێت. مەبەستم ئەوەیە، ئەو تێگەیشتنی ئاڵۆزە، ناجێگیرە، هتد. ئایا ئەو خۆشییەت لەوە بینی کە هەوڵدەدەیت بیخەیتە ناو فیلمێکەوە، یان چی؟
نۆلان: بەڵێ، ئەگەر سەیری ئەو فیلمانە بکەیت کە دروستم کردوون، هەمیشە سەرسام بووم بە گێڕەرەوە نادیارەکان، لەوانەیە گێڕەرەوە باوەڕپێنەکراوەکان، ئەو کەسانەی چینە سەرنجڕاکێشەکانیان هەیە، ئەمانە کەسایەتییەکانن، وایە؟ دەزانیت، بۆ بروس وەین باتمان و هەموو ئەوانی تر، من حەزم لەو کەسایەتییانە بوو کە بە جۆرێک لە جۆرەکان لە ناکۆکییدا داخراون، لە بەزەیی دژایەتی. بۆیە بۆ من، ئەمە رێکەوتنێکی زۆر سروشتی بوو. وە راستییەکە ئەوەیە کە چیرۆکەکەی راستەقینە و دۆکیومێنتاری و مێژوو پشتڕاستکراوەیە، لە ڕاستیدا رێگەت پێدەدات بینەر ببەیت بۆ گەشتەکە. بەڵام لە لێکدانەوەکەی منەوە و لە کۆتاییدا بە لێکدانەوەی کیلیان مۆرفی بۆ ئەوەی چی لە مێشکیدا ڕوودەدات لە دۆخی ناخیدا کە ئێمە هەوڵ دەدەین نوێنەرایەتی بکەین، زانیاری زۆرمان هەیە دەربارەی ئەوەی کە ئەو بۆ کوێ ڕۆیشتووە، چۆن گەیشتە ئەوێ و چی کردووە.
لە ڕاستیدا، من هەمیشە حەزم لە شێوازی کۆنی ئینگلیزی ناوەڕاست بووە بۆ وێنەکێشانی کارەکتەرەکان زیاتر لە شێوازی نوێ و دەروونی بۆ وێنەکێشانی کەسایەتییەکان لە سینەمادا، چونکە لە سینەمادا پێناسەکردنی کەسایەتییەک لە ڕێگەی کردارەوە هەمیشە بەهێزترین بووە، چونکە لەسەر بنەمای بینراو و گێڕانەوەیە؛ ئەمە بۆ من بەهێزترین و سەرنجڕاکێشترین شێوەی بنیاتنانی کەسایەتی و تایبەتمەندییە. بۆیە، کاتێک لە ئۆپنهایمەر نزیک بوومەوە، هەستم کرد کە بە لێکۆڵینەوە و سەیرکردنی ئەوەی کە ئەو چی گوتووە و چی کردووە و لە کوێ هاوشێوە بوون، لە کوێ جیاوازییان هەبوو، ئێوە دەست دەکەن بە تێگەیشتن لە هاندەرە ناکۆکەکان و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو دۆخە مەحاڵانەی کە ئەو تیایدا بووە.
ماکڵن: بە دڵنیاییەوە، بابەتێکی کراوەیە بۆ لێکدانەوە. لە کتێبەکەدا هەموو کەسێک تێڕوانینێکی جیاوازی هەیە دەربارەی ئەوەی ئۆپنهایمەر کێیە. کۆمۆنیست بوو یان نا؟ هەموو ئەمانە و زیاتریش. بۆیە زۆر خۆشحاڵ دەبم بەوەی ببینم کە چۆن لە فیلمەکەدا مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.
نۆلان: ئەمە کۆتا تاقیکردنەوەی دەروونی ڕۆشارکە. پێموایە ئێوە لە چیرۆکی ئۆپنهایمەردا هەموو شتێکی مەزن و ترسناک دەبینن لە هێزی مۆدێرن و بێهاوتای ئەمریکا لە جیهاندا. ئەمە چیرۆکێکی زۆر ئەمریکییە و هیچ وەڵامێکی سادە نییە بۆ ئەو پرسیارانەی کە درووست دەبێت، و هەرکەسێک دەڵێت وەڵامی سادەی هەیە بۆ چیرۆکی ئۆپنهایمەر، نەک تەنها بۆ خودی فیلمەکە، بە دڵنیاییەوە هەندێک لایەنی دیاریکراو پشتگوێ دەخات.
ماکڵن: ئەمانە ئەو بابەتانەن کە مامەڵە لەگەڵ فیزیادا دەکەن، و فیزیکزانان دەبێت بە شێوەیەکی بەرچاو پیشەگەر بن لە ڕووی راستی و وردەکارییەوە. ئایا راوێژکاری زانستیت هەبووە لەم بوارەدا بە درێژایی رێگاکە، سەیری سیناریۆکە یان ئەوە بکەن کە چیت کردووە؟
نۆلان: بەڵێ، ئێمە کەسێکی زۆر یارمەتیدەرمان هەبوو لە زانکۆی کالیفۆڕنیا، لۆس ئەنجلۆس، دەیڤد سۆلتزبێرگ، کە لە هەندێک لایەنی زانستیی لەسەر سێتەکە یارمەتیمان دەدات. هەروەها ئێمە کیپ سۆرنمان هێنا بۆ ناو تیمەکە چونکە ئێمە لەگەڵ کیپ لە فیلمێکی تردا کارمان کرد. کیپ لە زانکۆی پرینستۆن و هەروەها دامەزراوەکانی دیکە خوێندوویەتی، و کاتێک لە پرینستۆن بوو بەشداری لە سیمینارەکان دەکرد لە پەیمانگای لێکۆڵینەوەی پێشکەوتوو لە ژێر دەستی ئۆپنهایمەر و لە ڕاستیدا چاوی پێی کەوت؛ بەڕاستی لە خوێندنیی ئەو وردبۆوە. بۆیە توانیم کیپ بە تەلەفۆن لەگەڵ کیلیان دابنێم و دواتر سەردانی ماڵپەڕەکەم کرد بۆ ئەوەی باسی ئەوە بکەم کە چۆن سەیری ئۆپنهایمەری کردووە و چۆن رابەرایەتیی کۆمەڵێک مێشکی کردووە لە سیمینارێکدا، چۆن گفتوگۆیەک رێکدەخات و چۆن وا دەردەکەوت کە گوێ لە هەموو ئەو تێڕوانینە جیاوازانە دەگرێت و بە شێوەیەکی کاریگەر و بە شێوەیەکی نایاب پوختیان دەکاتەوە و دیالۆگەکە بەرەو پێشەوە دەبات.
هەروەها کیپ توانی وەڵامی هەندێک لە پرسیارەکانم بداتەوە دەربارەی، بۆ نموونە، ساتێک کە فیزیکزان لویس ئەلڤارێز، فیزیکزان ئێرنست لۆرێنس و ئۆپنهایمەر دوای خوێندنەوەی دەربارەی جیاکردنەوەی گەردیلەکە لە ئەڵمانیا، دەستبەجێ لەسەر تابلۆکە سەلماندی کە ناتوانرێت ئەنجام بدرێت.
کەواتە، بێگومان دەبێت وێنای بکەین وەک، “باشە، چی لەسەر تەختەکە دەنوسێت؟” بۆیە کیپ توانی ئەمە بکات و وتی، “ئەوە ئەو شتەیە کە ئێمە پێمان وایە ئەو نووسیوویەتی. ئەمە ئەو شوێنەیە کە هەڵەکە هەیە.”
ماکڵن: واو، ئەوە سەرنجڕاکێشە. لەوانەیە وا بیر بکەیتەوە کە هەوڵدان بۆ ناساندنی چەمکەکانی وەک پارچەپارچەبوون، تێکەڵبوونی ناوکی، میکانیکی کوانتەم، و هەوڵدان بۆ دروستکردنی بەشێک لە چیرۆکی فیلم ئەوە دەبێت بەرەنگاری بێت.
نۆلان: بە خۆشحاڵییەوە، کەمێک ئەزموونم هەبوو لەگەڵ ئەوەدا، چونکە دوو فیلمی کۆتاییم زۆر کاریگەرییان لەسەر هەندێک لایەنی زانست و فیزیا هەبوو کە دەکرێت دەرفەتی درامی دروست بکرێت. شتێکی جوان دەربارەی پارچەپارچەبوون و تێکەڵبوونی ناوەکیی و شتە جوانەکە دەربارەی سروشتی شۆڕشگێڕانەی فیزیای کوانتەم لە ساڵانی ۱۹۲۰کاندا ئەوەیە کە دەکرێت زۆر دراماتیکی بێت کاتێک مامەڵە لەگەڵ ژیانی مرۆڤێکدا دەکەیت. ئێوە مامەڵە لەگەڵ ئەو کەسانەدا دەکەن کە بەشدارییان لە دووبارە هەڵسەنگاندنەوەیەکی شۆڕشگێڕانەی یاساکانی گەردووندا کردووە، هەروەک پیکاسۆ و هونەرمەندانی دیکە بەشداربوون لە دووبارە هەڵسەنگاندنەوەیەکی شۆڕشگێڕانەی جوانی هونەر، نوێنەرایەتیکردنی بینراو، هەروەک چۆن ستراڤینسکی فێری نووسینی مۆسیقای خۆی بوو و بێگومان مارکسی کۆمۆنیستەکان بوو، واتە ئاماژەکردن بە مارکس و پێشکەوتنەکانی، کۆمۆنیستەکانی شۆڕشی ڕووسیا. مەبەستم ئەوەیە کە ئێوە بەڕاستیی هەموو لایەنەکانی ئەو یاسایانە دووبارە دەنووسنەوە کە ئێمە پێی دەژین و فیزیا گرنگترین و بنەڕەتترینە لە هەموو ئەمانە. کەواتە جیاوازیی نێوان فیزیای کلاسیک و فیزیای کوانتەم زۆر دراماتیکە، تەنانەت ئەگەر نەتوانیت بە تەواوی لێی تێبگەیت.
ناتوانم ئەو جیاوازییانە ڕوون بکەمەوە کە ئەوان بەڕاستی نوێنەرایەتی بینەران دەکەن، خۆم بە کەمی دەمتوانی لێیان تێبگەم، بیردۆزی ڕێژەیی ئاینشتاین بەڕاستی ئێمە بۆ کوێ دەبات. بەڵام هەموو کەس دەزانێت ئاینشتاین کێیە و هەموو کەسێک بیردۆزی ڕێژەیی وەک شتێک دەزانێت کە ڕوویداوە و جیهانی گۆڕیوە. ئەمە رێگەم پێدەدات کە ئۆپنهایمەر لە سەرنجڕاکێشترین ساتەکانی فیزیادا جێگیر بکەم، کاتێک یاساکانی گەردوون بەڕاستیی دووبارە هەڵسەنگاندنەوەیان بۆ دەکرێت و بە شێوەیەکی تەواو جیاواز ڕەچاو دەکرێن. ئەمە گۆڕانکارییەکی زمانەوانییە کە پێم وایە زۆر ناوازەیە.
سەردەمێکی سەرسوڕهێنەرە بە دڵنیاییەوە، کاتێک دەست دەکەیت بە لێکۆڵینەوە و سەیرکردنی درامای چیرۆکەکەی و ئەوەی دوای ئەوە ڕوویدا، کە ئەم گەرمییە شۆڕشگێڕانە کۆتایی هات، ئەمە ئەو کاتەیە کە زۆرێک لە شۆڕشەکان لە شوێنێکی ترسناکدا کۆتاییان پێهات. بۆیە هەوڵمدا زاراوە و دەستەواژەکان بدەم بە ئامادەبووان، بۆ ئەوەی بزانم کە ئێمە ناتوانین بۆ خەڵک ڕوون بکەینەوە کە فیزیای کوانتەم چۆن جیاوازە، تەنها ئەوەی کە بە شێوەیەکی بنەڕەتی جیاوازە.
جیاوازیی نێوان پارچەپارچەبوون و تێکەڵبوون زۆر گرنگ دەبێت لە ڕووی بۆمبی ئەتۆمی بەرامبەر بۆمبی هایدرۆجین، چۆن ئەمە کاریگەری لە سیاسەت و ئەو بارودۆخە دەکات کە ئۆپنهایمەر و چیڕۆک بێژ ڕووبەڕووی دەبنەوە. ئەمە داینامیکێکی مرۆییە کە دەکرێت زۆر هاوسۆزیی بکرێت لە نێوان ئەو کەسانەی کە گرنگی بە پارچەپارچەبوون دەدەن و ئەوانەی کە گرنگی بە تێکەڵبوون و ناکۆکی نێوانیان دەدەن. بۆیە توانیم لە سیناریۆکە و دواتر لە فیلمی کۆتاییدا لەسەر ئەو تێگەیشتنە بنیاد بنێم کە خەڵک لە کلتووری بەناوبانگی خۆیاندا لە هەندێک لەو چەمکانەدا دەیدۆزنەوە، چونکە خەڵک دەربارەی بۆمبی ئەتۆمی و بۆمبی هایدرۆجین دەزانن. جیاوازی نێوانیان دەزانن؟ نەخێر، بەڕاستی نا، بەڵام دەتوانین لە فیلمەکەدا ڕوونی بکەینەوە. بۆیە چەندین ڕێگا هەیە کە دەتوانین چەمکە زانستییەکان بخەینە بەرچاو.
بەڵام زۆر رێگا هەن کە من و براکەم لە کاتی کارکردن لەگەڵ کیپ لەسەر “ئینتەستێلە” دۆزیمانەوە، زۆر رێگا هەیە کە زانست خۆی زۆر سەرنجڕاکێشە، ئەوە خودی بیردۆزەکەیە کە ئەگەری کۆتایی هاتنی جیهان پێشکەش دەکات، ئەگەری وێرانکارییەکی گەورە، وێرانکردنی ترسناک. ئەمانە گەورەترین مەترسییە خەیاڵییەکانن. کەواتە بەدواداچوونی زانست بەرەو دۆخێکی دراماتیکی زۆر سەختت دەبات وەک فیلمسازێک، بەڕاستی ئەمە ئەو شتەیە کە تۆ بەدوایدا دەگەڕێیت.
ماکڵن: ئەوە ڕێزگرتنێکی ڕاستەقینەیە لە پشتگوێخستنی چەکی ئەتۆمی ڕۆژانە. بەڕاستی دەتوانێت کۆتایی بە زەوی بێت و زۆربەی خەڵک تێگەیشتنێکی راستەقینەیان لە چەکی ئەتۆمیی یان جیاوازی قەبارەکانیان نییە. چەند گرنگی بۆت هەبوو لە وێنەگرتنی تاقیکردنەوەی ترینیتی، یان چ تەقینەوەیەکی ئەتۆمی لە فیلمەکەتدا نیشان دەدرێت، وە چۆن بڕیارت دا دەربارەی ئەوەی بڵێیت “ئێمە بەو شێوەیە ئەنجامی دەدەین.”
نۆلان: یەکەم کەس کە سیناریۆکەم پێدا دوای ئێما تۆماس (هاوبەشی بەرهەمهێنانی من) ئەندرو جاکسن بوو کە سەرپەرشتیاری کاریگەرییە ڤیدیۆییەکان بوو لە دوایین فیلمەکانمدا. لەبەر ئەوەی ئەوەی ویستم لە سەرەتادا پێی بڵێم ئەوە بوو: “لەم فیلمەدا، ئێمە هەوڵ دەدەین دۆخی ناوەکیی کارەکتەرەکە نیشان بدەین، هەوڵ دەدەین چالاکی ئەتۆمیی نیشان بدەین، هەوڵ دەدەین تا ڕادەیەک جیهانی کوانتەم نیشان بدەین، کە شتێکە ناتوانرێت وێنەی بگیرێت و لەوانەیە بتوانێت بەکارهێنانی گرافیکی پێشکەوتووی کۆمپیوتەر لەخۆ بگرێت. من نامەوێت هیچ گرافیکێکی کۆمپیوتەر بەکاربهینم بۆ ئەوە. ئێمە پێویستە تاقیکردنەوەی ترینیتی نیشان بدەین، پێویستە وێرانکارییەکەی نیشان بدەین؛ من نامەوێت هیچ گرافیکێکی کۆمپیوتەر بەکاربهینم بۆ ئەوە.
لە یەکێک لە فیلمەکانی پێشوومدا، ئێمە تەقینەوەیەکی ئەتۆمیمان بە بەکارهێنانی گرافیکی کۆمپیوتەر وێنە گرتووە، هەرچەندە پێم وابوو تیمەکە کارێکی زۆر باشیان کردووە و لە ڕووی تەکنیکییەوە ئەنجامەکە باش بوو، ئەوە شتێکی پشتڕاستکردەوە کە هەمیشە هەستم بە گرافیکی کۆمپیوتەر کردووە، ئەویش ئەوەیە کە بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ وا لە بینەران دەکات هەست بە مێشکی ژێر ئاگایی خۆیان بکەن وەک ئەنیمەیشن؛ ئەوە شتێک نییە کە لە جیهانی ڕاستەقینەدا وێنەی گیراوە. بۆیە هیچ مەترسییەکی ڕاستەقینە نییە. هەروەها لە “سوارچاکی تاریکی دەردەکەوێتەوە”، کە تەقینەوەیەکی ئەتۆمیمان هەیە، ئامادەبووان مەبەستیان ئەوە نییە هەست بەوە بکەن کە ئەم تەقینەوەیە لەو کاتەدا زۆر مەترسیدارە، چونکە مەترسییەکە تێپەڕیوە، کە لە دەریادا ڕوودەدات و بە پێی پێویست دوورە.
لەگەڵ ئەوەشدا، خاڵی تاقیکردنەوەی ترینیتی ئەوەیە کە ترسناک بێت. دەتەوێت جوان بێت، بەڵام هەروەها ترسناکیش، وە ئەو شتانەی کە بەڕاستی وێنەیان گرتووە بە سروشت کێشی زیاتریان دەبێت و ئەو مەترسییەیان هەیە. گرافیکی کۆمپیوتەر پارێزراوتر دەردەکەوێت ئەگەر هەموو فیلمەکە خەیاڵیی بوو. بەڵام ئەگەر تەواوی فیلمەکە ڕاستەقینە بێت و بە جیهانێک ناسراوە کە تێیدا دەژین، ئەوا دەتەوێت گرنگترین ڕووداو لە فیلمەکەدا بە یەکسانی بناسرێت و کێشی ڕاستەقینەیی هەبێت. بۆیە ئەندرو بە توندی و بە درێژی بیردەکاتەوە دەربارەی ئەو ڕێگایانەی کە دەتوانرێت وێنەی شتە ڕاستەقینەکان بگیرێت، جا بچووک بێت یان گەورە، ئەو لەگەڵ ڕێکخەری کاریگەرییەکانی ئێمە هاوکاری یەکیان کرد.
کاریگەریی بینراو ئەوەیە کە تۆ لە دوای بەرهەمهێنان دەیکەیت: کاریگەری بینراو، گرافیکی کۆمپیوتەر، و هەموو ئەو شتانەی کە دوای راستیی دەیکەیت. ئەوەی ئێوە دەیکەن لەگەڵ نوێنەرەکان لە ئێستادا سکۆت فیشەر کاری کاریگەری خۆی دەکات و چەندین ساڵە ئەو کارە دەکات. ئەو لە نزیکەوە لەگەڵ ئەندرو کاری کرد لەسەر چەند شتێکی بچووک کە دەکرا وێنەیان لێبگیرێت و کە دەکرێت ئاژانسێک بن بۆ رووداوە گەورەترەکان، کە دەکرێت بەکاربهێنرێن بۆ کەمکردنەوەی شتەکان و هەروەها هەندێک تەقینەوەی گەورە لەو گرووپەدا کە ئەکتەرەکان تێیدا بەشدارن؛ ئەوان لەوێ بوون بە بەکارهێنانی رێژەی چوارچێوەی جیاواز و روانگەی جیاواز و تێکەڵەیەکی جۆراوجۆری ماددە کیمیاییەکان – وەک گڵپەی مەگنیسیۆم بە تێکەڵە لەگەڵ بۆمبە ڕەشەکان و تەقینەوەی بەنزین – بۆ دروستکردنی کاریگەری تەقینەوەی جۆراوجۆر کە دەکرێت ببێتە جێگرەوەیەک بۆ تاقیکردنەوەی ترینیتی. لەجیاتی تەقینەوەی بۆمبێکی ئەتۆمیی ڕاستەقینە، کە لەوانەیە کەمێک زیاد لە پێویست بێت.
ماکڵن: زۆر زیاد لە پێویست، بەڵام خۆش دیارە.
نۆلان: زۆر خۆش بوو. کاتێکی زۆرم پێچوو تا ئەم کارە بکەم. بەڵام ئەو شوێنەی کە شێوازەکەی بۆ من سەرنجڕاکێش بوون لە هەوڵەکانیان بۆ نیشاندانی جیهانی کوانتەم بوو. لەبەر ئەوەی ئێمە بەدوایدا دەگەڕاین و ئەوەی پێم وایە توانیومانە بەدەستی بهێنین، تێکەڵەیەکە لە وێنەگرتنی شتی زۆر گەورە و وێنەگرتنی شتی زۆر بچووک. سەرلێشێواویی لە وێنەکاندا هەیە.
ئایا ئێمە سەیری ئەستێرە و هەسارە دوورەکان دەکەین یان سەیری گەردیلەکان و گەردەکان دەکەین؟ ئێوە بە تەواوی نازانن؛ قەبارەکان سەرلێشێواون. بۆ من، یەکێک لە سەرنجڕاکێشترین شتەکان دەربارەی فیزیای کوانتەم و هەموو ئەوەی کە لە ئەنجامی ئەوەوە هاتووە، ئەم گۆڕانکارییەیە لە نێوان بچووکترین شتەکان کە ئێمە دەیزانین و گەورەترین شت کە بۆ ئێمە ناسراوە، هەردووکیان بە روونیی بە هەمان کۆمەڵە یاسا پێناسە دەکرێن. ئەمە کەمێک ئاڵۆزە لە نێوانیاندا و کارلێکەکانی نێوان فیزیای کوانتەم و ئەو جیهانە ناوەندەی کە هەموومان تێیدا دەژین لە جیهانی پێوەری مرۆڤدا هەندێکن لە وێرانکەرترین شتەکان کە خەیاڵیان لێدەکرێت. بچووک و گەورە، هەردوو کۆتایی پێوەرەکە، پێم وایە زۆر سەرنجڕاکێشن.
ماکڵن: هیچ بیرۆکە و چاوەڕوانییەکت هەیە دەربارەی ئەوەی چۆن فیلمەکەت لەلایەن بینەرانەوە وەردەگیرێت؟ دەزانم هەموو کەسێک دەیەوێت سەرکەوتوو بێت و بە ئاشکرا پێت وایە باشە. بەڵام ئەمە بابەتێکی زۆر هەستیارە، وانییە؟
نۆلان: من فیلمەکەم بە زۆر کەس نیشان داوە تا ئەم خاڵە، ئەمە تاقیکردنەوەیەکی دەروونی ڕۆرشاخە کە وەڵامی جۆراوجۆر دەداتەوە. هەندێک کەس هەن کە بەڕاستی لە فیلمەکە دێنە دەرەوە کە ناتوانن قسە بکەن، بە جۆرێک توڕەن. ئەوان چێژیان لە فیلمەکە وەرگرتووە، بەڵام نازانن بۆچی چێژیان لێ وەرگرتووە. کۆمەڵێک هەستی ناکۆک کە فیلمەکە پێت دەبەخشێت ئەمەش ئەو خاڵەیە کە تێکەڵەیەکی نامۆی هەستەکان و وەڵامەکانن تا ئێستا، وادیارە ئێمە بەدەستمان هێناوە. ئەمە چۆن دەگونجێت لەگەڵ کلتووردا؟ من زانیاری ڕاستەقینەم نییە تەنانەت دوای راستییەکە. ئێمە ئەوە بۆ خەڵک پێشکەش دەکەین و دەبێتە ئەوان. ئەوەی من دەیزانم ئەوەیە کە لە مێژووی فیلمەکاندا، زۆر جار هەیە کە وەڵامێکی هەستیاری ئاڵۆز یان بابەتێکی ئاڵۆز دەتوانێت زۆر بەهێز بێت بۆ خەڵک، دەکرێت زۆر خۆش بێت.
رابواردن وشەیەکی تا ڕادەیەک سادەیە، ئێمە بە شێوەیەکی ئاسایی بیر لەوە دەکەینەوە وەک شتی خۆش و پێکەنیناوی و هتد، بەڵام وا نییە. دەربارەی کارلێکێکی ئاڵۆزە، دەربارەی ئەوایە کە ئایا فیلمەکە بیری خەڵک دەهێنێتەوە؟ یادواتر بیری لێدەکەنەوە؟ بە خەڵکی تر دەڵێن بڕۆ سەیری بکە و شتی لەو جۆرە؟
فیلمەکان گرنگی بە جۆرە جیاوازەکانی کارلێککردن دەدەن. بەڵێ، ئەمە ئەو جۆرە کارلێکە ئاڵۆزەیە کە ئێمە بەدوایدا دەگەڕێین. ئێمە بەدوای شێوازێکی وەڵامدانەوەی تونددا دەگەڕێین، وەڵامدانەوەیەکی هەستیار کە مەرج نییە ئاشکرا بێت. بەڵام فیلمەکە لەگەڵ خەڵکدا دەردەکەوێت. واتە شتێک بۆ خەڵک. وە پێم وایە وەک فیلمسازێک ئەوە هەموو ئەوەیە کە دەتوانیت هیوای بۆ بخوازیت ئەوەی لە کەلتووردا وەرگێڕدراوە، دەیبینین.
ماکڵن: پرسیارەکەی دیکە ئەوەیە: بێگومان من ئەم فیلمەم پێش داگیرکردنی ئۆکرانیا دەست پێکرد. بەڵام لەو کاتەوە ئەم داگیرکارییە روویداوە و ڤلادیمێر پوتن و زۆرێک لە خەڵکی حکومەتەکەی هەڕەشەی بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمییان کردووە. من تەنها حەزدەکەم بۆچوونی ئێوە بزانم لەسەر ئەو فیلمەی کە لەم چوارچێوەیەی ئێستادا دروستکراوە.
نۆلان: باشە، تۆ هیچ رێگایەکت نییە بۆ زانینی بارودۆخی ئەو جیهانەی کە فیلمەکەت تێیدا بڵاودەکرێتەوە، چونکە چەند ساڵێک لەمەوبەر دەستت کرد بە کارکردن لەسەری. کاتێک بۆ یەکەم جار دەستم کرد بە نووسین دەربارەی ئۆپنهایمەر، بە روونی گفتوگۆیەکم بیر دێتەوە کە لەگەڵ یەکێک لە کوڕە هەرزەکارەکانمدا کردبووم کە تێیدا پێم گوت کە کار لەسەر چی دەکەم. ئەو لەو کاتەدا بە راستیی پێی گوتم: “باشە، کەس بەڕاستی نیگەرانی چەکی ئەتۆمی نییە. بێگومان، وەڵامەکەی من لەو کاتەدا ئەوە بوو، “پێویستە ئێمە بین، و لەوانەیە فیلمەکە یارمەتیدەر بێت لەگەڵ ئەوەدا.” بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەوەی دواتر ڕوویدا لە ڕاستیدا ئەوە بوو کە جیهان جارێکی دیکە هەڕەشەی چەکی ئەتۆمی بیردەخاتەوە. خودا دەزانێت ئەمە بارودۆخێکی زۆر خراپە. بارودۆخێکی ترسناک بەڵام بە دڵنیاییەوە مەبەستی فیلمەکە گرنگ نییە لە چ جیهانێکدا پیشان دەدرێت – بەشێک لە مەبەستی فیلمەکە ئەوەیە کە مەترسییە بێهاوتا و نائاساییەکانی چەکی ئەتۆمی دووپات بکاتەوە. ئەمە شتێکە کە پێویستە هەمیشە بیری لێ بکەینەوە و زۆر بە قووڵی گرنگی پێ بدەین. بەڵام زۆر بەداخەوە کە دۆخی جوگرافیی-سیاسی جارێکی دیکە خراپتر بووە تا ئەو ئاستەی کە لە هەواڵەکاندا باسی دەکرێت.
ماکڵن: باشە، من سوپاسی ئەوە دەکەم کە کاتت هەیە بۆ قسەکردن لەگەڵم. بۆیە پێم وایە دەمەوێت بچم بۆ کۆتا پرسیار: ئایا هیچ شتێک لە فیلمەکەدا بۆچوونەکانی تۆی گۆڕیوە یان چۆن بیر لە چەکی ئەتۆمی دەکەیتەوە؟ ئایا ئەمە زیاتر نیگەرانت دەکات، کەمتر دڵەڕاوکێ، یان هەمان نیگەرانی بۆ بارودۆخی جیهانی؟
نۆڵان: پرسیارێکی قورسە بۆ وەڵام دانەوە. پێم وایە وەڵامە راستەکە ئەوەیە کە تا زیاتر خۆت لە توێژینەوەدا قووڵ بکەیتەوە و زیاتر قسە بکەین و بیری لێ بکەینەوە قۆناغێک هەیە کە دەست پێدەکات کاتێک زیاتر دەربارەی چەکی ناوەکی فێر دەبیت، ئەویش ئەوەیە کە دەست دەکەیت بە بینینی وەک چەکێکی ئاسایی. چونکە تۆ جیاوازییان دەکەیت، بۆ نموونە، چەکی ئەتۆمی بەراورد بە چەکی ئەتۆمی هایدرۆجین، بۆیە دەست دەکەیت بە ڕۆیشتن بۆ لاپەڕەی سەرووی پێوەرەکە و چەند کەس بەهۆی ئەم ئامێرە دیاریکراوەوە کوژراون، دەست دەکەیت بە راهاتن لە شیکردنەوەی ئەم شتانە.
ماکڵن: ئێوە کوشتنی دەیان هەزار کەس ئاسایی دەکەنەوە.
نۆڵان: بە دەیان هەزار کەس دەکوژرێن تۆ هاوسەنگی ئەخلاقیی دروست دەکەیت، هاوسەنگیی ساختە لەگەڵ جۆرەکانی تری ناکۆکی، هتد. لەبەر ئەوە، ئێوە چەندین رێگای جیاواز دەگرنەبەر بۆ قبوڵکردن یان ئاساییکردنەوەی مەترسییەکە. بەڵام لە کۆتاییدا، ئەمە تۆ دەبات بەرەو مەترسییە ڕاستەقینەکە. ئەمەش ئەو کاتەیە کە تەنانەت ئۆپنهایمەر خۆیشی، کاتێک دەست دەکەیت بە قسەکردن لەگەڵ سوپا دەربارەی گەڕانەوەی شەڕەکە بۆ مەیدانی جەنگ و دەستکردن بە قسەکردن دەربارەی تاکتیکی ئەتۆمی، ئەوە ئەو گفتوگۆیەیە کە ئێستا زۆر لێی دەترسم، چونکە لە هەردوو لای شەبەنگی سیاسییەوە گوێم لێ دەبێت، نەک تەنها لە پوتین. هەست دەکەم ئێمە لە جیهانێکی ئەمڕۆداین کە خەڵک جارێکی دیکە دەست دەکەن بە قسەکردن لەسەر ئەم شتانە وەک میدیایەکی قبوڵکراو بۆ جیهانەکەمان.
بە دڵنیاییەوە، ئەگەر بمانەوێت بیر لەوە بکەینەوە کە چۆن لەناوچوونی ئەتۆمی لە کۆتاییدا ڕوودەدات، ئایا سیناریۆیەکی جۆری دکتۆر سترەنجلۆڤ هەیە کە سەرکردەکان ئاماژەی هەڵە دەکەن؟ پێموایە لە سەرەتادا ئاساییبوونەوەی چەکی ئەتۆمی و بەکارهێنانی بۆمبی ئەتۆمی تاکتیکی کە دەبێتە هۆی ململانێیەکی گەورەتر و گەورەتر لە کۆتاییدا هەسارەکە لەناو دەبات. بۆیە بەڵێ، بە تێگەیشتنێکی جیاوازەوە بەجێم هێشت، کۆمەڵێک ترسی جیاواز کە لە کۆتاییدا لەسەر هەمان ترسی کۆتایی دامەزراوە، ئەویش ئەوەیە کە جیهان بەو شتانە لەناودەچێت.
Copyright © DidiMn.com. All rights reserved.
